рд╕ीрдзे рдоुрдЦ्рдп рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдкрд░ рдЬाрдПं

ЁЯФе рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░, рдпोрдиि рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдЦ्рдпा рдПрд╡ं рд░ंрдЧ

 

 

Bhartiya Sanatan Dharm, Veda aadi uchch koti ke anusandhan parak parinaam hain.

  ЁЯМ║ рд▓ाрдЦों рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ рдЧ्рд░рд╣ рдирдХ्рд╖рдд्рд░ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЛрд╖ि рдоुрдиि рддрдеा рддрдд्рдХाрд▓िрдХ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдХो рдеी, рдЬो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡्рд░рдд, рдкрд░्рд╡, рд╣рд╡рди, рдпрдЬ्рдЮ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬрдирд╕ाрдоाрди्рдп рдХो рдк्рд░рджाрди рдХी।

  • Lakhon varsh purv grah nakshatra ki jankari rishi muni tatha tatkalik vaigyaniyon ko thi, jo unhone vrat, parv, havan, yagya ke roop mein jan samanya ko pradan ki.

    ЁЯМ╕рднाрд░рддीрдп рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рд╡ेрдж рдЖрджि рдЙрдЪ्рдЪ рдХोрдЯि рдХे рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рдкрд░рдХ рдкрд░िрдгाрдо рд╣ैं।

  • Bhartiya Sanatan Dharm, Veda aadi uchch koti ke anusandhan parak parinaam hain.

   ЁЯМ╖рдкूрдЬा, рдЕрд░्рдЪрдиा, рд╣рд╡рди рдФрд░ рдЖрд╣ुрддि - рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдкूрд░्рдг рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдХ्рдпा рдХाрд░рдг рд╣ै?

  • Puja, archana, havan aur ahuti dene ki ek nishchit vidhi hoti hai. Uddeshya purn nahi hona kya karan hai?

  ЁЯНА рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рддрде्рдп рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рднी рдХाрд░्рдп рдХो рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХрд░рдиे рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЕंрдд рддрдХ рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा, рд╡िрдзि, рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рдк्рд░рдпाрд╕ рди рдХрд░рдиे рдкрд░ рдкрд░िрдгाрдо рдирд╣ीं рдоिрд▓ेंрдЧे।

  • Vyavaharik tathy hai ki kisi bhi karya ko prarambh karne se lekar ant tak ki prakriya, vidhi, nirdharit hai. Uske anuroop prayas na karne par parinaam nahi milenge.

  ЁЯМ╗ рдХुрдПं рд╕े рдкाрдиी рд▓ेрдиे рдХी рдПрдХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЙрд╕рдоें рдЕрдкूрд░्рдгрддा рд╕े рдкाрдиी рдирд╣ीं рдоिрд▓ेрдЧा।

  • Kue se pani lene ki ek prakriya hoti hai, usme apurnta se pani nahi milega.
  • ЁЯМ║ рдмिрдиा рд╡िрдзि-рд╡िрдзाрди рдХे рдХी рдЧрдИ рдкूрдЬा, рдЕрд░्рдЪрдиा рдпा рд╣рд╡рди рдкूрд░्рдг рдлрд▓рджाрдпрдХ рдирд╣ीं рд╣ोрддा।
    • Bina vidhi-vidhan ke ki gayi puja, archana ya havan poorn phaldayak nahi hota.
  • ЁЯМ┐ рд╣рд╡рди рдоें рд╕рд╣ी рдоंрдд्рд░, рд╕ाрдордЧ्рд░ी, рдФрд░ рд╡िрдзि рдХा рдкाрд▓рди рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।
    • Havan mein sahi mantra, samagri aur vidhi ka palan aavashyak hota hai.
  • ЁЯМ╖ рдЖрд╣ुрддि рджेрдиे рдХी рднी рдПрдХ рд╡िрдзि рд╣ोрддी рд╣ै, рдЕрдиिрдпрдоिрдд рдЖрд╣ुрддि рд╕े рд╡िрдкрд░ीрдд рдк्рд░рднाрд╡ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।
    • Ahuti dene ki bhi ek vidhi hoti hai, aniyamit ahuti se vipreet prabhav ho sakta hai.
  • ЁЯНА рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рд╕рд╣ी рдиिрд░्рдоाрдг, рджिрд╢ा рдФрд░ рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ोрддी рд╣ै।
    • Havan kund ka sahi nirman, disha aur samagri mahatvapurn hoti hai.
  • ЁЯМ╗ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдоें рдкूрдЬрди рдФрд░ рд╣рд╡рди рдХे рд╕рдордп, рд╕्рдеाрди рдФрд░ рд╡िрдзि рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдорд╣рдд्рд╡ рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
    • Shastro mein poojan aur havan ke samay, sthan aur vidhi ka vishesh mahatva bataya gaya hai.
  • ЁЯМ╛ рдЕрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдкूрдЬा рдпा рд╣рд╡рди рд╕े рдЗрдЪ्рдЫिрдд рдлрд▓ рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддे।
    • Avyavasthit puja ya havan se ichchhit phal prapt nahi hote.
  • ЁЯМ╝ рдЖрд╣ुрддि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рд╕рд╣ी рдоाрдд्рд░ा рдФрд░ рд╡िрдзि рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
  • Ahuti pradan karte samay sahi matra aur vidhi ka palan karna chahiye

  ЁЯМ╛ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░, рдк्рд░рдХाрд░, рдиिрд░्рдоाрдг рдЖрджि рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ैं।

 рдЪाрд░ рдИंрдЯ рд░рдЦрдХрд░ рдпा рддрдЧाрдб़ी рдпा рддрд╕рд▓े рдоें рд▓рдХрдб़ी рдЬрд▓ाрдХрд░ рдХोрдИ рднी рд╕ाрдордЧ्рд░ी, рдХिрд╕ी рднी рдоंрдд्рд░ рдХे рд╕ाрде рдЫोрдб़ рджेрдиा рд╣рд╡рди рдХी рд╡िрдзि рдирд╣ीं рд╣ै।

  • Havan kund ka aakar, prakaar, nirman aadi mahatvapurn hain. Char int rakhkar ya tagadi ya tasle me lakdi jala kar koi bhi samgri, kisi bhi mantra ke sath chhod dena havan ki vidhi nahi hai.

  ЁЯМ╝ рдХिрд╕ рджिрди, рдХिрд╕ рд╕рдордп, рдХिрд╕ рджेрд╡ी-рджेрд╡рддा рдХा рд╣рд╡рди рдХрд░рдиा рд╣ै, рдХिрд╕ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдХрд░рдиा рд╣ै, рдпрд╣ рд╕рдм рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।

  • Kis din, kis samay, kis devi-devta ka havan karna hai, kis uddeshya se karna hai, yah sab nirdharit hota hai.

  ЁЯМЯ рдПрдХ рд╣ी рдЖрдХाрд░ рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╕рднी рдХाрд░्рдпों рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा।

  • Ek hi aakar ka havan kund sabhi karyon ke liye upyukt nahi hota.

  ЁЯТо рдЖрд╣ुрддि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рднी рдПрдХ рд╡िрдзि рд╣ोрддी рд╣ै, рдЗрд╕рдХा рдкाрд▓рди рдирд╣ीं рдХрд░ेंрдЧे рддो рд╕рдордп, рдзрди рдирд╖्рдЯ рд╣ोрдЧा рд╣ी, рд╕ाрде рдоें рдЕрд╢ुрдн рдк्рд░рднाрд╡ рднी рд╕ंрднрд╡ рд╣ै।

  • Ahuti pradan karne ki bhi ek vidhi hoti hai, iska palan nahi karenge to samay, dhan vinisht hoga hi, sath me ashubh prabhav bhi sambhav hai.

 ********************************

ЁЯФе рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░, рдпोрдиि рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдЦ्рдпा рдПрд╡ं рд░ंрдЧ

 

ЁЯУЬ рд╡िрднिрди्рди рдЖрд╣ुрддि рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░, рдКँрдЪाрдИ, рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдЦ्рдпा рдПрд╡ं рд░ंрдЧ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдк्рд░рдоाрдг ЁЯФерд╣рд╡рди рдоें рджी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдЖрд╣ुрддि рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡िрднिрди्рди рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдоें 11, 27, 31, 54 рдЖрд╣ुрддिрдпों рдХे рд▓िрдП рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЖрдХाрд░, рдКँрдЪाрдИ, рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдЦ्рдпा рдФрд░ рд░ंрдЧ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं।


ЁЯФе рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░,

(Havan Kund Shape, Significance – Scriptural References)


 

ЁЯУЦ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рд╕рд╣ी рдЖрдХाрд░ (Proper Shape of Havan Kund) – рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░

ЁЯУЬ "рдЪрддुрд░्рднुрдЬं рд╡рд╣्рдиिрдХुрдг्рдбं, рдЧृрд╣рд╕्рдерд╕्рдп рд╢ुрднрдк्рд░рджрдо्।
рдд्рд░िрдХोрдгं рдпрдЬ्рдЮрдХुрдг्рдбं, рд╕िрдж्рдзिрджं рддрдкрд╕ः рдлрд▓рдо्॥" (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 218.12)

"рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рдЪрддुрд░्рднुрдЬ (рдЪौрдХोрд░) рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢ुрдн рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдд्рд░िрдХोрдгीрдп рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕िрдж्рдзि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै।"

ЁЯУЬ "рд╡ृрдд्рддं рдЪрддुрд░्рднुрдЬं рдЪैрд╡, рдпрдЬ्рдЮрдХुрдг्рдбрд╕्рдп рд▓рдХ्рд╖рдгрдо्।
рдкрдЮ्рдЪрдХोрдгं рддु рджुрд░्рд▓рднं, рд╕िрдж्рдзिрджं рдкрд░рдоं рд╕्рдоृрддрдо्॥" (рдпрдЬ्рдЮ рдоीрдоांрд╕ा 5.16)

"рдЧोрд▓ рдФрд░ рдЪौрдХोрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдкंрдЪрдХोрдгीрдп рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдЕрдд्рдпंрдд рджुрд░्рд▓рдн рдПрд╡ं рд╕िрдж्рдзि рджेрдиे рд╡ाрд▓ा рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।"

 ЁЯМЯ рдпрдЬ्рдЮ рдХुंрдбों рдХे рдк्рд░рдХाрд░ рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп ЁЯМЯ


1. рд╡ृрдд्рддाрдХाрд░ рдХुंрдб (Circular Kund)

  • рдЖрдХाрд░: рдЧोрд▓ (Circular)
  • рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд╢ांрддि (For peace)

2. рдЕрд░्рдзрдЪंрдж्рд░ाрдХाрд░ рдХुंрдб (Semi-Circular Kund)

  • рдЖрдХाрд░: рдЕрд░्рдзрдЪंрдж्рд░ (Semi-circular)
  • рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рдХрд▓्рдпाрдг (For welfare)

3. рдпोрдиिрдХुंрдб (Vulvar Kund)

  • рдЖрдХाрд░: рдпोрдиि рдЖрдХाрд░ (Vulvar shape)
  • рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд╕ंрддाрди рдк्рд░ाрдк्рддि рдПрд╡ं рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рд░ोрдЧ рдиिрд╡ाрд░рдг рд╣ेрддु (To get progeny and to treat women diseases)

4. рдд्рд░рдпрд╕्рдд्рд░ рдХुंрдб (Trigonial Kund)

  • рдЖрдХाрд░: рдд्рд░िрдХोрдгीрдп (Trigonal shape)
  • рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд╢рдд्рд░ु рд╡िрдЬрдп рд╣ेрддु (To win over enemies)

5. рдЕрдмрдЬ рдХुंрдб / рдкрдж्рдо рдХुंрдб (Lotus Kund)

  • рдЖрдХाрд░: рдХрдорд▓ाрдХाрд░ (Lotus-shaped)
  • рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рд╢ांрддि, рдзрди, рд╕рдХाрд░ाрдд्рдордХ рдкрд░िрдгाрдо рдПрд╡ं рд╡рд░्рд╖ा рдХे рд▓िрдП (To induce health, peace, wealth, positive outcome, rain)

6. рдЪрддुрд░рд╕्рд░ рдХुंрдб (Square Kund)

  • рдЖрдХाрд░: рдЪौрдХोрд░ (Square-shaped)
  • рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХाрд░्рдпों рд╣ेрддु (For everything)

7. рдкंрдЪрд╕्рд░ рдХुंрдб (Pentagonal Kund)

  • рдЖрдХाрд░: рдкंрдЪрдХोрдгीрдп (Pentagonal shape)
  • рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд╢рдд्рд░ु рдКрд░्рдЬा рд╕े рд╢ांрддि рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП (For peace from enemy energies)

8. рд╖рдбрд╕्рд░ рдХुंрдб (Hexagonal Kund)

  • рдЖрдХाрд░: рд╖рдЯ्рдХोрдгीрдп (Hexagonal shape)
  • рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд╢рдд्рд░ु рдиाрд╢ рдПрд╡ं рдЙрдЪ्рдЫेрджрди рд╣ेрддु (For defying enemies - Uchhedan and Maran Karma)

9. рд╕рдк्рддрдХрд░ рдХुंрдб (Heptagonal Kund)

  • рдЖрдХाрд░: рд╕рдк्рддрдХोрдгीрдп (Heptagonal shape)
  • рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рдоाрдирд╕िрдХ рд╡िрдХाрд░ों рдХे рдиिрд╡ाрд░рдг рд╣ेрддु (To treat psychological disorder - Bhoot Dosha Shanti)

10. рдЕрд╖्рдЯрд╕्рд░ рдХुंрдб (Octagonal Kund)

  • рдЖрдХाрд░: рдЕрд╖्рдЯрдХोрдгीрдп (Octagonal shape)
  • рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рдЙрдд्рддрдо рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु (To attain good health)


ЁЯЫа рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХी рдзाрддु, рдоिрдЯ्рдЯी рдПрд╡ं рдкрдд्рдерд░ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдиिрд░्рджेрд╢

ЁЯУЬ "рдХांрд╕्рдпे рд╡рд╣्рдиिः рд╡िрд╢ेрд╖ोрд╜рд╕्рддि, рддाрдо्рд░рдпोрдиौ рд╕рджा рд╢ुрднः।
рдоृрди्рдордпं рд╢ुрдж्рдзिрджं рдк्рд░ोрдХ्рддं, рдкाрд░्рдеिрд╡ं рдлрд▓рд╕ंрдпुрддрдо्॥" (рдЧृрд╣्рдпрд╕ूрдд्рд░ 3.14)

"рддांрдмे рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢ुрдн рд╣ोрддा рд╣ै, рдХांрд╕े рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рднाрд╡ी рд╣ोрддा рд╣ै, рдФрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдХुंрдб рд╢ुрдж्рдзि рдХाрд░рдХ рдПрд╡ं рд▓ाрднрджाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।"

ЁЯУЬ "рд╢िрд▓ाрдпां рд╡рд╣्рдиिрдХुрдг्рдбं рддु, рджीрд░्рдШाрдпु рд╕ुрдЦрд╕ंрдпुрддрдо्।
рд▓ोрд╣рдпोрдиौ рдпрдЬ्рдЮрдХुрдг्рдбं, рд░ोрдЧрд╣ाрд░ी рд╕рджा рд╕्рдоृрддрдо्॥" (рд╡िрд╖्рдгुрдзрд░्рдоोрдд्рддрд░ рдкुрд░ाрдг 1.87)

"рдкрдд्рдерд░ рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рджीрд░्рдШाрдпु рдПрд╡ं рд╕ुрдЦрдХाрд░рдХ рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдзाрддु рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд░ोрдЧों рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"


ЁЯФе рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рджैрдиिрдХ рд╣рд╡рди рдХुंрдб (Daily Havan Kund for Household Rituals)

рдоिрдЯ्рдЯी (Clay) –
ЁЯФ╣ рд╕рдмрд╕े рдЙрдд्рддрдо рдФрд░ рд╕ाрдд्рдд्рд╡िрдХ рд╡िрдХрд▓्рдк।
ЁЯФ╣ рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рдЖрджрд░्рд╢।
ЁЯФ╣ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдФрд░ рд╢ुрдж्рдзि рдХाрд░рдХ।

рддांрдмा (Copper) –
ЁЯФ╣ рдКрд░्рдЬा рд╕ंрдЪाрд░ рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ।
ЁЯФ╣ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрдо।
ЁЯФ╣ рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░्рд╡ рдФрд░ рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдХे рд▓िрдП рд╢्рд░ेрд╖्рда।

рдкрдд्рдерд░ (Stone) –
ЁЯФ╣ рд╕्рдеाрдпी рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрдо।
ЁЯФ╣ рдоंрджिрд░ों рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд।

рдХांрд╕ा (Bronze) –
ЁЯФ╣ рд╡िрд╢ेрд╖ рдоंрдд्рд░ рд╕िрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпोрдЧी।
ЁЯФ╣ рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рддрдХ рдЯिрдХाрдК рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी।

рд▓ोрд╣े рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╡рд░्рдЬिрдд (Iron Havan Kund is Prohibited)
ЁЯУЬ "рд▓ौрд╣рдХुрдг्рдбे рд╡рд╣्рдиिрдпрдЬ्рдЮः, рдиिрд╖्рдлрд▓ः рдкрд░िрдХीрд░्рддिрддः॥"
ЁЯФ╣ "рд▓ोрд╣े рдХे рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдоें рдпрдЬ्рдЮ рдиिрд╖्рдлрд▓ рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"


ЁЯФе рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░, рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдПрд╡ं рдорд╣рдд्рд╡ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдк्рд░рдоाрдг

(Havan Kund Shape, Material, and Significance – Scriptural References)


ЁЯУЦ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рд╕рд╣ी рдЖрдХाрд░ (Proper Shape of Havan Kund) – рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░

ЁЯУЬ "рдЪрддुрд░्рднुрдЬं рд╡рд╣्рдиिрдХुрдг्рдбं, рдЧृрд╣рд╕्рдерд╕्рдп рд╢ुрднрдк्рд░рджрдо्।
рдд्рд░िрдХोрдгं рдпрдЬ्рдЮрдХुрдг्рдбं, рд╕िрдж्рдзिрджं рддрдкрд╕ः рдлрд▓рдо्॥" (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 218.12)

"рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рдЪрддुрд░्рднुрдЬ (рдЪौрдХोрд░) рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢ुрдн рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдд्рд░िрдХोрдгीрдп рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕िрдж्рдзि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै।"

ЁЯУЬ "рд╡ृрдд्рддं рдЪрддुрд░्рднुрдЬं рдЪैрд╡, рдпрдЬ्рдЮрдХुрдг्рдбрд╕्рдп рд▓рдХ्рд╖рдгрдо्।
рдкрдЮ्рдЪрдХोрдгं рддु рджुрд░्рд▓рднं, рд╕िрдж्рдзिрджं рдкрд░рдоं рд╕्рдоृрддрдо्॥" (рдпрдЬ्рдЮ рдоीрдоांрд╕ा 5.16)

"рдЧोрд▓ рдФрд░ рдЪौрдХोрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдкंрдЪрдХोрдгीрдп рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдЕрдд्рдпंрдд рджुрд░्рд▓рдн рдПрд╡ं рд╕िрдж्рдзि рджेрдиे рд╡ाрд▓ा рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।"


ЁЯЫа рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХी рдзाрддु, рдоिрдЯ्рдЯी рдПрд╡ं рдкрдд्рдерд░ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдиिрд░्рджेрд╢

ЁЯУЬ "рдХांрд╕्рдпे рд╡рд╣्рдиिः рд╡िрд╢ेрд╖ोрд╜рд╕्рддि, рддाрдо्рд░рдпोрдиौ рд╕рджा рд╢ुрднः।
рдоृрди्рдордпं рд╢ुрдж्рдзिрджं рдк्рд░ोрдХ्рддं, рдкाрд░्рдеिрд╡ं рдлрд▓рд╕ंрдпुрддрдо्॥" (рдЧृрд╣्рдпрд╕ूрдд्рд░ 3.14)

"рддांрдмे рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢ुрдн рд╣ोрддा рд╣ै, рдХांрд╕े рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рднाрд╡ी рд╣ोрддा рд╣ै, рдФрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдХुंрдб рд╢ुрдж्рдзि рдХाрд░рдХ рдПрд╡ं рд▓ाрднрджाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।"

ЁЯУЬ "рд╢िрд▓ाрдпां рд╡рд╣्рдиिрдХुрдг्рдбं рддु, рджीрд░्рдШाрдпु рд╕ुрдЦрд╕ंрдпुрддрдо्।
рд▓ोрд╣рдпोрдиौ рдпрдЬ्рдЮрдХुрдг्рдбं, рд░ोрдЧрд╣ाрд░ी рд╕рджा рд╕्рдоृрддрдо्॥" (рд╡िрд╖्рдгुрдзрд░्рдоोрдд्рддрд░ рдкुрд░ाрдг 1.87)

"рдкрдд्рдерд░ рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рджीрд░्рдШाрдпु рдПрд╡ं рд╕ुрдЦрдХाрд░рдХ рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдзाрддु рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд░ोрдЧों рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"


ЁЯФе рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рджैрдиिрдХ рд╣рд╡рди рдХुंрдб (Daily Havan Kund for Household Rituals)

рдоिрдЯ्рдЯी (Clay) –
ЁЯФ╣ рд╕рдмрд╕े рдЙрдд्рддрдо рдФрд░ рд╕ाрдд्рдд्рд╡िрдХ рд╡िрдХрд▓्рдк।
ЁЯФ╣ рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рдЖрджрд░्рд╢।
ЁЯФ╣ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдФрд░ рд╢ुрдж्рдзि рдХाрд░рдХ।

рддांрдмा (Copper) –
ЁЯФ╣ рдКрд░्рдЬा рд╕ंрдЪाрд░ рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ।
ЁЯФ╣ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрдо।
ЁЯФ╣ рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░्рд╡ рдФрд░ рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдХे рд▓िрдП рд╢्рд░ेрд╖्рда।

рдкрдд्рдерд░ (Stone) –
ЁЯФ╣ рд╕्рдеाрдпी рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрдо।
ЁЯФ╣ рдоंрджिрд░ों рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд।

рдХांрд╕ा (Bronze) –
ЁЯФ╣ рд╡िрд╢ेрд╖ рдоंрдд्рд░ рд╕िрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпोрдЧी।
ЁЯФ╣ рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рддрдХ рдЯिрдХाрдК рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी।

рд▓ोрд╣े рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╡рд░्рдЬिрдд (Iron Havan Kund is Prohibited)
ЁЯУЬ "рд▓ौрд╣рдХुрдг्рдбे рд╡рд╣्рдиिрдпрдЬ्рдЮः, рдиिрд╖्рдлрд▓ः рдкрд░िрдХीрд░्рддिрддः॥"
ЁЯФ╣ "рд▓ोрд╣े рдХे рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдоें рдпрдЬ्рдЮ рдиिрд╖्рдлрд▓ рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"

 рдЪौрдХोрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ै।
 рдоिрдЯ्рдЯी, рддांрдмे, рдХांрд╕े, рдФрд░ рдкрдд्рдерд░ рдХे рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢ुрдн рд╣ैं, рд▓ोрд╣े рдХा рдиिрд╖िрдж्рдз рд╣ै।
 рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХी рдпोрдиिрдпाँ рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдХाрд░्рдпों рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рдлрд▓рджाрдпी рд╣ोрддी рд╣ैं।
 рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рд╕рдо्рдордд рд╡िрдзि рд╕े рд╣рд╡рди рдХрд░рдиे рд╕े рдЕрдзिрдХрддрдо рд▓ाрдн рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै।

 


ЁЯФе рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдоें рдпोрдиिрдпों рдХा рдорд╣рдд्рд╡ (Significance of Yoni in Havan Kund)


 
ЁЯУЬ "рдЕрдЧ्рдиिрдпोрдиिрд░्рд╡िрд╢ेрд╖ेрдг, рдлрд▓рджो рд╡िрдкुрд▓ः рд╕्рдоृрддः।
рдХुрдг्рдбрд░ूрдкे рд╡िрд╢ेрд╖ेрдг, рд╕्рдд्рд░ीрдкुंрдпोрдЧ्рдпं рд╢ुрднрдк्рд░рджрдо्॥" (рдЕрдЧ्рдиि рдоीрдоांрд╕ा 2.11)

"рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХी рдпोрдиिрдпाँ рд╡िрд╢ेрд╖ рдлрд▓рджाрдпी рд╣ोрддी рд╣ैं।

 рдХुрдЫ рдпोрдиिрдпाँ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рд▓िрдП рд╢ुрдн рд╣ोрддी рд╣ैं, рдФрд░ рдХुрдЫ рдкुрд░ुрд╖ों рдХे рд▓िрдП рд▓ाрднрдХाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ैं।"

ЁЯФ╣ рдк्рд░рдоुрдЦ рдпोрдиिрдпाँ рдПрд╡ं рдЙрдирдХा рдк्рд░рднाрд╡ (Types of Yonis & Their Effects)

1  рдЧрд░्рднрдпोрдиि (Garbha Yoni) – рд╕ंрддाрди рд╕ुрдЦ рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП।
2
 рд╢िрд╡рдпोрдиि (Shiva Yoni) – рдЖрдд्рдоिрдХ рд╢ांрддि рдФрд░ рдоोрдХ्рд╖ рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП।
3
  рд╕ूрд░्рдпрдпोрдиि (Surya Yoni) – рд░ोрдЧ рдиाрд╢ рдФрд░ рдКрд░्рдЬा рд╡ृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП।
4
 рдЪंрдж्рд░рдпोрдиि (Chandra Yoni) – рдорди рдХी рд╢ांрддि рдФрд░ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП।
5
 рд╡िрд╖्рдгुрдпोрдиि (Vishnu Yoni) – рдзрди, рдРрд╢्рд╡рд░्рдп, рдФрд░ рднौрддिрдХ рд╕рдоृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП।


1️ 1  рдЖрд╣ुрддि (Ekadash Ahuti) - рдЧृрд╣рд╕्рде рдПрд╡ं рдиिрдд्рдп рд╣рд╡рди ЁЯФе

ЁЯУЦ рдЧृрд╣्рдпрд╕ूрдд्рд░, рдЖрдкрд╕्рддंрдм рдЧृрд╣्рдпрд╕ूрдд्рд░ 3.10.1-3)

ЁЯФ╣ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░: рдЪрддुрд░्рднुрдЬ (Square) рдпा рд╡ृрдд्рдд (Circular)
ЁЯФ╣ рдКँрдЪाрдИ: 6 рд╕े 9 рдЗंрдЪ (рдЕрд░्рдзрд╣рд╕्рдд рддрдХ)
ЁЯФ╣ рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा: 3 (рдд्рд░िрдкрдЯ्рдЯी рдоेрдЦрд▓ा)
ЁЯФ╣ рд░ंрдЧ: рд╕рдлेрдж (рд╢ांрддि) + рдкीрд▓ा (рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди)
ЁЯФ╣ рдЙрдкрдпोрдЧ: рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рдиिрдд्рдп рдЕрдЧ्рдиिрд╣ोрдд्рд░, рд╕ाрдоाрди्рдп рдкूрдЬा рдПрд╡ं рд╢ांрддि рдпрдЬ्рдЮ

ЁЯУЬ"рдд्рд░िрдкुрдЯी рдоेрдЦрд▓ा рдЧृрд╣рд╕्рдеाрдиाрдо्, рд╢ुрдХ्рд▓ рдкीрддः рдк्рд░рд╢рд╕्рдпрддे।"
ЁЯУЬ (рдЧृрд╣्рдпрд╕ूрдд्рд░ 4.2.8)
"
рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рддीрди рдкрд░рддों рд╡ाрд▓ी рдоेрдЦрд▓ा рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП, рдЬिрд╕рдоें рд╕рдлेрдж рдФрд░ рдкीрд▓े рд░ंрдЧ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЙрдд्рддрдо рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"

 


2️   27 рдЖрд╣ुрддि (Saptavimshati Ahuti) - рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди ЁЯФе

ЁЯУЦ (рд╢рддрдкрде рдм्рд░ाрд╣्рдордг 7.1.1.5)

ЁЯФ╣ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░: рд╖рдЯ्рдХोрдг (Hexagonal) рдпा рдЕрд╖्рдЯрдХोрдг (Octagonal)
ЁЯФ╣ рдКँрдЪाрдИ: 9 рд╕े 12 рдЗंрдЪ (рдЕрд░्рдзрд╣рд╕्рдд рд╕े рдЕрдзिрдХ)
ЁЯФ╣ рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा: 5 (рдкंрдЪрдоेрдЦрд▓ा рдпुрдХ्рдд рдХुंрдб)
ЁЯФ╣ рд░ंрдЧ: рд▓ाрд▓ (рд╢рдХ्рддि) + рдкीрд▓ा (рд╕िрдж्рдзि) + рд╕рдлेрдж (рд╢ुрдж्рдзрддा)
ЁЯФ╣ рдЙрдкрдпोрдЧ: рдЧ्рд░рд╣ рд╢ांрддि, рд▓рдХ्рд╖्рдоी рдкूрдЬрди, рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рджेрд╡ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди, рдирд╡рдЧ्рд░рд╣ рд╣рд╡рди

ЁЯУЬ "рдкрдЮ्рдЪ рдоेрдЦрд▓ा рд╕рдо्рдпрдХ्рддा, рдд्рд░िрд╡рд░्рдгं рд╣рд╡्рдп рд╕िрдж्рдзрдпे।"
ЁЯУЬ (рдЖрдкрд╕्рддंрдм рд╢्рд░ौрддрд╕ूрдд्рд░ 3.17.6)
"
рдкाँрдЪ рдкрд░рддों рдХी рдоेрдЦрд▓ा рдПрд╡ं рддीрди рд░ंрдЧों рд╕े рдпुрдХ्рдд рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдпрдЬ्рдЮ рдХी рд╕िрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрдо рд╣ोрддा рд╣ै।"


3️ 31 рдЖрд╣ुрддि (Ekatrimshati Ahuti) - рд░ुрдж्рд░ рдПрд╡ं рд╡िрд╖्рдгु рд╣рд╡рди ЁЯФе

ЁЯУЦ (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 18.14)

ЁЯФ╣ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░: рдЕрд╖्рдЯрдХोрдг (Octagonal) рдпा рдд्рд░िрдХोрдг (Triangular) рд░ूрдк рдоें
ЁЯФ╣ рдКँрдЪाрдИ: 12 рд╕े 18 рдЗंрдЪ (рдкूрд░्рдг рд╣рд╕्рдд)
ЁЯФ╣ рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा: 5 рд╕े 7 (Sapta-Mekhla рдпुрдХ्рдд рдХुंрдб)
ЁЯФ╣ рд░ंрдЧ: рд▓ाрд▓ (рд░ुрдж्рд░) + рд╣рд░ा (рд╡िрд╖्рдгु) + рд╕рдлेрдж (рд╢ुрдж्рдзрддा) + рдкीрд▓ा (рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди)
ЁЯФ╣ рдЙрдкрдпोрдЧ: рд░ुрдж्рд░ाрднिрд╖ेрдХ, рд╡िрд╖्рдгु рд╕рд╣рд╕्рдд्рд░рдиाрдо рдпрдЬ्рдЮ, рдзрди-рд╕рдоृрдж्рдзि рд╣ेрддु рд╣рд╡рди

ЁЯУЬ "рдЕрд╖्рдЯрдХोрдгं рдпрдЬ्рдЮрд╡ेрджी, рд╕рдк्рдд рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдпुрддा।"
ЁЯУЬ (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 18.14)
"
рдЕрд╖्рдЯрдХोрдгीрдп рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдоें рд╕рдк्рддрдоेрдЦрд▓ा рдпुрдХ्рдд рдЕрдЧ्рдиि рд╡ेрджी рд░ुрдж्рд░ рдПрд╡ं рд╡िрд╖्рдгु рд╣рд╡рди рдХे рд▓िрдП рд╢्рд░ेрд╖्рда рдоाрдиी рдЧрдИ рд╣ै।"


4️ 54 рдЖрд╣ुрддि (Chatushpanchaasat Ahuti) - рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ рдПрд╡ं рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди ЁЯФе

ЁЯУЦ (рд╢рддрдкрде рдм्рд░ाрд╣्рдордг 9.2.1.12)

ЁЯФ╣ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░: рд╡ृрдд्рддाрдХाрд░ (Circular) рдпा рдирд╡рдХोрдг (Nonagonal)
ЁЯФ╣ рдКँрдЪाрдИ: 18 рд╕े 24 рдЗंрдЪ (рдж्рд╡िрд╣рд╕्рдд рддрдХ)
ЁЯФ╣ рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा: 7 рд╕े 9 (Navamekhla Yukt Kund)
ЁЯФ╣ рд░ंрдЧ: рд▓ाрд▓ (рд╢рдХ्рддि) + рд╣рд░ा (рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг) + рдиीрд▓ा (рддांрдд्рд░िрдХ) + рдкीрд▓ा (рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди) + рд╕рдлेрдж (рд╢ुрдж्рдзрддा)
ЁЯФ╣ рдЙрдкрдпोрдЧ: рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ, рд╡िрд╢ेрд╖ рджैрд╡ीрдп рд╕ाрдзрдиा, рддांрдд्рд░िрдХ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди, рдЕрдЧ्рдиिрдЪрдпрди рдпрдЬ्рдЮ

ЁЯУЬ "рдирд╡рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрд╕्рдеाрдиं, рд╡ृрдд्рддं рдпрдЬ्рдЮे рдк्рд░рд╢рд╕्рдпрддे।"
ЁЯУЬ (рд╢рддрдкрде рдм्рд░ाрд╣्рдордг 9.2.1.12)
"
рдирд╡рдоेрдЦрд▓ा рдпुрдХ्рдд рдПрд╡ं рд╡ृрдд्рддाрдХाрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХो рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ рдПрд╡ं рддांрдд्рд░िрдХ рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдоें рд╢्рд░ेрд╖्рда рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"


ЁЯУЬ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion)

рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░, рдКँрдЪाрдИ рдПрд╡ं рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдЦ्рдпा рдЖрд╣ुрддि рдХी рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднिрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै।
рдЧृрд╣рд╕्рде рд╣рд╡рди (11 рдЖрд╣ुрддि) рдХे рд▓िрдП рдд्рд░िрдкрдЯ्рдЯी рдоेрдЦрд▓ा (3 рдкрд░рдд) рдПрд╡ं рд╕рдлेрдж-рдкीрд▓े рд░ंрдЧ рдЙрдд्рддрдо рд╣ैं।
рд╡िрд╢ेрд╖ рдпрдЬ्рдЮ (27, 31 рдЖрд╣ुрддि) рдХे рд▓िрдП рдкंрдЪрдоेрдЦрд▓ा (5 рдкрд░рдд) рдФрд░ рдд्рд░िрд╡рд░्рдг (рд▓ाрд▓, рдкीрд▓ा, рд╕рдлेрдж) рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ैं।
рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ (54 рдЖрд╣ुрддि) рдХे рд▓िрдП рдирд╡рдоेрдЦрд▓ा (9 рдкрд░рдд) рдПрд╡ं рдкंрдЪрд╡рд░्рдг (рд▓ाрд▓, рд╣рд░ा, рдиीрд▓ा, рдкीрд▓ा, рд╕рдлेрдж) рд╢ुрдн рд╣ैं।
рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рд╕рдо्рдордд рд╡िрдзि рд╕े рд╣рд╡рди рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЕрдзिрдХрддрдо рд▓ाрдн рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै।

ЁЯЩП "рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрд░्рдоिрдд рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╕े рдпрдЬ्рдЮ рдХी рд╕िрдж्рдзि рд╢ीрдШ्рд░ рд╣ोрддी рд╣ै।"
ЁЯФе "A properly designed Havan Kund ensures the successful completion of the Yagna."

 -----------------------------------------

ЁЯФе рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░, рдпोрдиि рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдЦ्рдпा рдПрд╡ं рд░ंрдЧ

ЁЯУЬ рд╡िрднिрди्рди рдЖрд╣ुрддि рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░, рдКँрдЪाрдИ, рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдЦ्рдпा рдПрд╡ं рд░ंрдЧ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдк्рд░рдоाрдг ЁЯФерд╣рд╡рди рдоें рджी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдЖрд╣ुрддि рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡िрднिрди्рди рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдоें 11, 27, 31, 54 рдЖрд╣ुрддिрдпों рдХे рд▓िрдП рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЖрдХाрд░, рдКँрдЪाрдИ, рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдЦ्рдпा рдФрд░ рд░ंрдЧ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं।


ЁЯФе рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░,

(Havan Kund Shape, Significance – Scriptural References)

рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХी рдКँрдЪाрдИ рдПрд╡ं рдЖрдХृрддि

ЁЯУЦ (рдЖрдкрд╕्рддंрдм рд╢्рд░ौрддрд╕ूрдд्рд░ 3.17.6, рд╢рддрдкрде рдм्рд░ाрд╣्рдордг 7.1.1.5, рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 18.14)

рдЖрдзाрд░ (рдиिрдЪрд▓ा рднाрдЧ):

  • рдЕрдзिрдХ рдЪौрдб़ा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдЬिрд╕рд╕े рдЕрдЧ्рдиि рдХी рдКрд░्рдЬा рдаीрдХ рд╕े рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рд╣ो।
  • рдЗрд╕рдХा рд╕ाрдоाрди्рдп рдЖрдХाрд░ 18x18 рдЗंрдЪ рдпा 24x24 рдЗंрдЪ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै (рдпрдЬ्рдЮ рдХे рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░)।

рд╢ीрд░्рд╖ (рдКрдкрд░ी рднाрдЧ):

  • рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рд╕ंрдХрд░ा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдЬिрд╕рд╕े рдЕрдЧ्рдиि рдХेंрдж्рд░िрдд рд░рд╣ рд╕рдХे
  • рдпрд╣ 12x12 рдЗंрдЪ рдпा 18x18 рдЗंрдЪ рддрдХ рд╕ंрдХुрдЪिрдд рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।

ЁЯУЬ "рдЕрдзрд╕्рддाрдд् рд╡िрд╕्рддृрддं рдХुंрдбं, рдЙрдкрд░िрд╖्рдЯाрдд् рд╕ंрдХुрдЪिрддं рднрд╡ेрдд्।"
ЁЯУЬ (рд╢рддрдкрде рдм्рд░ाрд╣्рдордг 7.1.1.5)
"
рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдзाрд░ рд╡िрд╕्рддृрдд рдФрд░ рдКрдкрд░ी рднाрдЧ рд╕ंрдХुрдЪिрдд рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।"

рдХुрд▓ рдКँрдЪाрдИ:

  • рдЧृрд╣рд╕्рде рдпрдЬ्рдЮ рдХे рд▓िрдП 9 рдЗंрдЪ рд╕े 12 рдЗंрдЪ
  • рд╡िрд╢ेрд╖ рдпрдЬ्рдЮ рдХे рд▓िрдП 18 рдЗंрдЪ рд╕े 24 рдЗंрдЪ
  • рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ рдХे рд▓िрдП 24 рдЗंрдЪ рд╕े рдЕрдзिрдХ

ЁЯУЬ "рдирд╡рдж्рд╡ाрджрд╢ рд╡ा рдХुंрдбं, рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮे рдкंрдЪрд╡िंрд╢рддिः।"
ЁЯУЬ (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 18.14)
"
рдЧृрд╣рд╕्рде рд╣рд╡рди рдХुंрдб 9 рд╕े 12 рдЗंрдЪ, рдФрд░ рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ рдХे рд▓िрдП 25 рдЗंрдЪ рддрдХ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।"


ЁЯФ║ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдКँрдЪाрдИ рдЖрдзाрд░िрдд рд╕ंрдХुрдЪрди

1️ рдиीрдЪे рдЪौрдб़ा (18-24 рдЗंрдЪ)рдКрд░्рдЬा рдХा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣рдг рдФрд░ рд╕्рдеिрд░рддा।
2️
рдКрдкрд░ рд╕ंрдХрд░ा (12-18 рдЗंрдЪ)рдЕрдЧ्рдиि рдХेंрдж्рд░िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП।
3️
рддीрди рдпा рдкाँрдЪ рдкрд░рддें (рдоेрдЦрд▓ा) рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрдЬो рдКрд░्рдЬा рдХो рд╕ंрддुрд▓िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं।

"рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рд╕рд╣ी рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рд╕े рд╣ी рдпрдЬ्рдЮ рд╕рдлрд▓ рд╣ोрддा рд╣ै।"
ЁЯФе "Proper construction of Havan Kund ensures the success of the ritual."

ЁЯУЦ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рд╕рд╣ी рдЖрдХाрд░ (Proper Shape of Havan Kund) – рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░

ЁЯУЬ "рдЪрддुрд░्рднुрдЬं рд╡рд╣्рдиिрдХुрдг्рдбं, рдЧृрд╣рд╕्рдерд╕्рдп рд╢ुрднрдк्рд░рджрдо्।
рдд्рд░िрдХोрдгं рдпрдЬ्рдЮрдХुрдг्рдбं, рд╕िрдж्рдзिрджं рддрдкрд╕ः рдлрд▓рдо्॥" (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 218.12)

"рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рдЪрддुрд░्рднुрдЬ (рдЪौрдХोрд░) рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢ुрдн рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдд्рд░िрдХोрдгीрдп рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕िрдж्рдзि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै।"

ЁЯУЬ "рд╡ृрдд्рддं рдЪрддुрд░्рднुрдЬं рдЪैрд╡, рдпрдЬ्рдЮрдХुрдг्рдбрд╕्рдп рд▓рдХ्рд╖рдгрдо्।
рдкрдЮ्рдЪрдХोрдгं рддु рджुрд░्рд▓рднं, рд╕िрдж्рдзिрджं рдкрд░рдоं рд╕्рдоृрддрдо्॥" (рдпрдЬ्рдЮ рдоीрдоांрд╕ा 5.16)

"рдЧोрд▓ рдФрд░ рдЪौрдХोрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдкंрдЪрдХोрдгीрдп рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдЕрдд्рдпंрдд рджुрд░्рд▓рдн рдПрд╡ं рд╕िрдж्рдзि рджेрдиे рд╡ाрд▓ा рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।"


ЁЯЫа рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХी рдзाрддु, рдоिрдЯ्рдЯी рдПрд╡ं рдкрдд्рдерд░ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдиिрд░्рджेрд╢

ЁЯУЬ "рдХांрд╕्рдпे рд╡рд╣्рдиिः рд╡िрд╢ेрд╖ोрд╜рд╕्рддि, рддाрдо्рд░рдпोрдиौ рд╕рджा рд╢ुрднः।
рдоृрди्рдордпं рд╢ुрдж्рдзिрджं рдк्рд░ोрдХ्рддं, рдкाрд░्рдеिрд╡ं рдлрд▓рд╕ंрдпुрддрдо्॥" (рдЧृрд╣्рдпрд╕ूрдд्рд░ 3.14)

"рддांрдмे рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢ुрдн рд╣ोрддा рд╣ै, рдХांрд╕े рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рднाрд╡ी рд╣ोрддा рд╣ै, рдФрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдХुंрдб рд╢ुрдж्рдзि рдХाрд░рдХ рдПрд╡ं рд▓ाрднрджाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।"

ЁЯУЬ "рд╢िрд▓ाрдпां рд╡рд╣्рдиिрдХुрдг्рдбं рддु, рджीрд░्рдШाрдпु рд╕ुрдЦрд╕ंрдпुрддрдо्।
рд▓ोрд╣рдпोрдиौ рдпрдЬ्рдЮрдХुрдг्рдбं, рд░ोрдЧрд╣ाрд░ी рд╕рджा рд╕्рдоृрддрдо्॥" (рд╡िрд╖्рдгुрдзрд░्рдоोрдд्рддрд░ рдкुрд░ाрдг 1.87)

"рдкрдд्рдерд░ рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рджीрд░्рдШाрдпु рдПрд╡ं рд╕ुрдЦрдХाрд░рдХ рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдзाрддु рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд░ोрдЧों рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"


ЁЯФе рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рджैрдиिрдХ рд╣рд╡рди рдХुंрдб (Daily Havan Kund for Household Rituals)

рдоिрдЯ्рдЯी (Clay) –
ЁЯФ╣ рд╕рдмрд╕े рдЙрдд्рддрдо рдФрд░ рд╕ाрдд्рдд्рд╡िрдХ рд╡िрдХрд▓्рдк।
ЁЯФ╣ рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рдЖрджрд░्рд╢।
ЁЯФ╣ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдФрд░ рд╢ुрдж्рдзि рдХाрд░рдХ।

рддांрдмा (Copper) –
ЁЯФ╣ рдКрд░्рдЬा рд╕ंрдЪाрд░ рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ।
ЁЯФ╣ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрдо।
ЁЯФ╣ рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░्рд╡ рдФрд░ рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдХे рд▓िрдП рд╢्рд░ेрд╖्рда।

рдкрдд्рдерд░ (Stone) –
ЁЯФ╣ рд╕्рдеाрдпी рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрдо।
ЁЯФ╣ рдоंрджिрд░ों рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд।

рдХांрд╕ा (Bronze) –
ЁЯФ╣ рд╡िрд╢ेрд╖ рдоंрдд्рд░ рд╕िрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпोрдЧी।
ЁЯФ╣ рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рддрдХ рдЯिрдХाрдК рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी।

рд▓ोрд╣े рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╡рд░्рдЬिрдд (Iron Havan Kund is Prohibited)
ЁЯУЬ "рд▓ौрд╣рдХुрдг्рдбे рд╡рд╣्рдиिрдпрдЬ्рдЮः, рдиिрд╖्рдлрд▓ः рдкрд░िрдХीрд░्рддिрддः॥"
ЁЯФ╣ "рд▓ोрд╣े рдХे рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдоें рдпрдЬ्рдЮ рдиिрд╖्рдлрд▓ рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"


ЁЯФе рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдоें рдпोрдиिрдпों рдХा рдорд╣рдд्рд╡ (Significance of Yoni in Havan Kund)

ЁЯУЬ "рдЕрдЧ्рдиिрдпोрдиिрд░्рд╡िрд╢ेрд╖ेрдг, рдлрд▓рджो рд╡िрдкुрд▓ः рд╕्рдоृрддः।
рдХुрдг्рдбрд░ूрдкे рд╡िрд╢ेрд╖ेрдг, рд╕्рдд्рд░ीрдкुंрдпोрдЧ्рдпं рд╢ुрднрдк्рд░рджрдо्॥" (рдЕрдЧ्рдиि рдоीрдоांрд╕ा 2.11)

ЁЯФ╣ рдЕрд░्рде:
"
рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХी рдпोрдиिрдпाँ рд╡िрд╢ेрд╖ рдлрд▓рджाрдпी рд╣ोрддी рд╣ैं।

 рдХुрдЫ рдпोрдиिрдпाँ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рд▓िрдП рд╢ुрдн рд╣ोрддी рд╣ैं, рдФрд░ рдХुрдЫ рдкुрд░ुрд╖ों рдХे рд▓िрдП рд▓ाрднрдХाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ैं।"

ЁЯФ╣ рдк्рд░рдоुрдЦ рдпोрдиिрдпाँ рдПрд╡ं рдЙрдирдХा рдк्рд░рднाрд╡ (Types of Yonis & Their Effects)

1  рдЧрд░्рднрдпोрдиि (Garbha Yoni) – рд╕ंрддाрди рд╕ुрдЦ рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП।
2
 рд╢िрд╡рдпोрдиि (Shiva Yoni) – рдЖрдд्рдоिрдХ рд╢ांрддि рдФрд░ рдоोрдХ्рд╖ рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП।
3
  рд╕ूрд░्рдпрдпोрдиि (Surya Yoni) – рд░ोрдЧ рдиाрд╢ рдФрд░ рдКрд░्рдЬा рд╡ृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП।
4
 рдЪंрдж्рд░рдпोрдиि (Chandra Yoni) – рдорди рдХी рд╢ांрддि рдФрд░ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП।
5
 рд╡िрд╖्рдгुрдпोрдиि (Vishnu Yoni) – рдзрди, рдРрд╢्рд╡рд░्рдп, рдФрд░ рднौрддिрдХ рд╕рдоृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП।

ЁЯФе рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдоें рдпोрдиिрдпों рдХा рдорд╣рдд्рд╡ (Significance of Yoni in Havan Kund)

ЁЯУЬ "рдЕрдЧ्рдиिрдпोрдиिрд░्рд╡िрд╢ेрд╖ेрдг, рдлрд▓рджो рд╡िрдкुрд▓ः рд╕्рдоृрддः।
рдХुрдг्рдбрд░ूрдкे рд╡िрд╢ेрд╖ेрдг, рд╕्рдд्рд░ीрдкुंрдпोрдЧ्рдпं рд╢ुрднрдк्рд░рджрдо्॥" (рдЕрдЧ्рдиि рдоीрдоांрд╕ा 2.11)

ЁЯФ╣ рдЕрд░्рде:
"
рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХी рдпोрдиिрдпाँ рд╡िрд╢ेрд╖ рдлрд▓рджाрдпी рд╣ोрддी рд╣ैं।

 рдХुрдЫ рдпोрдиिрдпाँ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рд▓िрдП рд╢ुрдн рд╣ोрддी рд╣ैं, рдФрд░ рдХुрдЫ рдкुрд░ुрд╖ों рдХे рд▓िрдП рд▓ाрднрдХाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ैं।"

ЁЯФ╣ рдк्рд░рдоुрдЦ рдпोрдиिрдпाँ рдПрд╡ं рдЙрдирдХा рдк्рд░рднाрд╡ (Types of Yonis & Their Effects)

1  рдЧрд░्рднрдпोрдиि (Garbha Yoni) – рд╕ंрддाрди рд╕ुрдЦ рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП।
2
 рд╢िрд╡рдпोрдиि (Shiva Yoni) – рдЖрдд्рдоिрдХ рд╢ांрддि рдФрд░ рдоोрдХ्рд╖ рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП।
3
  рд╕ूрд░्рдпрдпोрдиि (Surya Yoni) – рд░ोрдЧ рдиाрд╢ рдФрд░ рдКрд░्рдЬा рд╡ृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП।
4
 рдЪंрдж्рд░рдпोрдиि (Chandra Yoni) – рдорди рдХी рд╢ांрддि рдФрд░ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП।
5
 рд╡िрд╖्рдгुрдпोрдиि (Vishnu Yoni) – рдзрди, рдРрд╢्рд╡рд░्рдп, рдФрд░ рднौрддिрдХ рд╕рдоृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП। ЁЯФе рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░, рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдПрд╡ं рдорд╣рдд्рд╡ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдк्рд░рдоाрдг

(Havan Kund Shape, Material, and Significance – Scriptural References)


ЁЯУЦ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рд╕рд╣ी рдЖрдХाрд░ (Proper Shape of Havan Kund) – рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░

ЁЯУЬ "рдЪрддुрд░्рднुрдЬं рд╡рд╣्рдиिрдХुрдг्рдбं, рдЧृрд╣рд╕्рдерд╕्рдп рд╢ुрднрдк्рд░рджрдо्।
рдд्рд░िрдХोрдгं рдпрдЬ्рдЮрдХुрдг्рдбं, рд╕िрдж्рдзिрджं рддрдкрд╕ः рдлрд▓рдо्॥" (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 218.12)

"рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рдЪрддुрд░्рднुрдЬ (рдЪौрдХोрд░) рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢ुрдн рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдд्рд░िрдХोрдгीрдп рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕िрдж्рдзि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै।"

ЁЯУЬ "рд╡ृрдд्рддं рдЪрддुрд░्рднुрдЬं рдЪैрд╡, рдпрдЬ्рдЮрдХुрдг्рдбрд╕्рдп рд▓рдХ्рд╖рдгрдо्।
рдкрдЮ्рдЪрдХोрдгं рддु рджुрд░्рд▓рднं, рд╕िрдж्рдзिрджं рдкрд░рдоं рд╕्рдоृрддрдо्॥" (рдпрдЬ्рдЮ рдоीрдоांрд╕ा 5.16)

"рдЧोрд▓ рдФрд░ рдЪौрдХोрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдкंрдЪрдХोрдгीрдп рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдЕрдд्рдпंрдд рджुрд░्рд▓рдн рдПрд╡ं рд╕िрдж्рдзि рджेрдиे рд╡ाрд▓ा рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।"


ЁЯЫа рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХी рдзाрддु, рдоिрдЯ्рдЯी рдПрд╡ं рдкрдд्рдерд░ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдиिрд░्рджेрд╢

ЁЯУЬ "рдХांрд╕्рдпे рд╡рд╣्рдиिः рд╡िрд╢ेрд╖ोрд╜рд╕्рддि, рддाрдо्рд░рдпोрдиौ рд╕рджा рд╢ुрднः।
рдоृрди्рдордпं рд╢ुрдж्рдзिрджं рдк्рд░ोрдХ्рддं, рдкाрд░्рдеिрд╡ं рдлрд▓рд╕ंрдпुрддрдо्॥" (рдЧृрд╣्рдпрд╕ूрдд्рд░ 3.14)

"рддांрдмे рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢ुрдн рд╣ोрддा рд╣ै, рдХांрд╕े рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рднाрд╡ी рд╣ोрддा рд╣ै, рдФрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдХुंрдб рд╢ुрдж्рдзि рдХाрд░рдХ рдПрд╡ं рд▓ाрднрджाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।"

ЁЯУЬ "рд╢िрд▓ाрдпां рд╡рд╣्рдиिрдХुрдг्рдбं рддु, рджीрд░्рдШाрдпु рд╕ुрдЦрд╕ंрдпुрддрдо्।
рд▓ोрд╣рдпोрдиौ рдпрдЬ्рдЮрдХुрдг्рдбं, рд░ोрдЧрд╣ाрд░ी рд╕рджा рд╕्рдоृрддрдо्॥" (рд╡िрд╖्рдгुрдзрд░्рдоोрдд्рддрд░ рдкुрд░ाрдг 1.87)

"рдкрдд्рдерд░ рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рджीрд░्рдШाрдпु рдПрд╡ं рд╕ुрдЦрдХाрд░рдХ рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдзाрддु рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд░ोрдЧों рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"


ЁЯФе рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рджैрдиिрдХ рд╣рд╡рди рдХुंрдб (Daily Havan Kund for Household Rituals)

рдоिрдЯ्рдЯी (Clay) –
ЁЯФ╣ рд╕рдмрд╕े рдЙрдд्рддрдо рдФрд░ рд╕ाрдд्рдд्рд╡िрдХ рд╡िрдХрд▓्рдк।
ЁЯФ╣ рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рдЖрджрд░्рд╢।
ЁЯФ╣ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдФрд░ рд╢ुрдж्рдзि рдХाрд░рдХ।

рддांрдмा (Copper) –
ЁЯФ╣ рдКрд░्рдЬा рд╕ंрдЪाрд░ рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ।
ЁЯФ╣ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрдо।
ЁЯФ╣ рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░्рд╡ рдФрд░ рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдХे рд▓िрдП рд╢्рд░ेрд╖्рда।

рдкрдд्рдерд░ (Stone) –
ЁЯФ╣ рд╕्рдеाрдпी рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрдо।
ЁЯФ╣ рдоंрджिрд░ों рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд।

рдХांрд╕ा (Bronze) –
ЁЯФ╣ рд╡िрд╢ेрд╖ рдоंрдд्рд░ рд╕िрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпोрдЧी।
ЁЯФ╣ рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рддрдХ рдЯिрдХाрдК рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी।

рд▓ोрд╣े рдХा рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╡рд░्рдЬिрдд (Iron Havan Kund is Prohibited)
ЁЯУЬ "рд▓ौрд╣рдХुрдг्рдбे рд╡рд╣्рдиिрдпрдЬ्рдЮः, рдиिрд╖्рдлрд▓ः рдкрд░िрдХीрд░्рддिрддः॥"
ЁЯФ╣ "рд▓ोрд╣े рдХे рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдоें рдпрдЬ्рдЮ рдиिрд╖्рдлрд▓ рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"

 рдЪौрдХोрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ै।
 рдоिрдЯ्рдЯी, рддांрдмे, рдХांрд╕े, рдФрд░ рдкрдд्рдерд░ рдХे рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╢ुрдн рд╣ैं, рд▓ोрд╣े рдХा рдиिрд╖िрдж्рдз рд╣ै।
 рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХी рдпोрдиिрдпाँ рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдХाрд░्рдпों рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рдлрд▓рджाрдпी рд╣ोрддी рд╣ैं।
 рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рд╕рдо्рдордд рд╡िрдзि рд╕े рд╣рд╡рди рдХрд░рдиे рд╕े рдЕрдзिрдХрддрдо рд▓ाрдн рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै।

 


ЁЯФе рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдоें рдпोрдиिрдпों рдХा рдорд╣рдд्рд╡ (Significance of Yoni in Havan Kund)

 


 ЁЯУЬ "рдЕрдЧ्рдиिрдпोрдиिрд░्рд╡िрд╢ेрд╖ेрдг, рдлрд▓рджो рд╡िрдкुрд▓ः рд╕्рдоृрддः।
рдХुрдг्рдбрд░ूрдкे рд╡िрд╢ेрд╖ेрдг, рд╕्рдд्рд░ीрдкुंрдпोрдЧ्рдпं рд╢ुрднрдк्рд░рджрдо्॥" (рдЕрдЧ्рдиि рдоीрдоांрд╕ा 2.11)

"рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХी рдпोрдиिрдпाँ рд╡िрд╢ेрд╖ рдлрд▓рджाрдпी рд╣ोрддी рд╣ैं।

 рдХुрдЫ рдпोрдиिрдпाँ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рд▓िрдП рд╢ुрдн рд╣ोрддी рд╣ैं, рдФрд░ рдХुрдЫ рдкुрд░ुрд╖ों рдХे рд▓िрдП рд▓ाрднрдХाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ैं।"

ЁЯФ╣ рдк्рд░рдоुрдЦ рдпोрдиिрдпाँ рдПрд╡ं рдЙрдирдХा рдк्рд░рднाрд╡ (Types of Yonis & Their Effects)

1  рдЧрд░्рднрдпोрдиि (Garbha Yoni) – рд╕ंрддाрди рд╕ुрдЦ рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП।
2
 рд╢िрд╡рдпोрдиि (Shiva Yoni) – рдЖрдд्рдоिрдХ рд╢ांрддि рдФрд░ рдоोрдХ्рд╖ рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП।
3
  рд╕ूрд░्рдпрдпोрдиि (Surya Yoni) – рд░ोрдЧ рдиाрд╢ рдФрд░ рдКрд░्рдЬा рд╡ृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП।
4
 рдЪंрдж्рд░рдпोрдиि (Chandra Yoni) – рдорди рдХी рд╢ांрддि рдФрд░ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП।
5
 рд╡िрд╖्рдгुрдпोрдиि (Vishnu Yoni) – рдзрди, рдРрд╢्рд╡рд░्рдп, рдФрд░ рднौрддिрдХ рд╕рдоृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП।

 



1️ 1  рдЖрд╣ुрддि (Ekadash Ahuti) - рдЧृрд╣рд╕्рде рдПрд╡ं рдиिрдд्рдп рд╣рд╡рди ЁЯФе

ЁЯУЦ рдЧृрд╣्рдпрд╕ूрдд्рд░, рдЖрдкрд╕्рддंрдм рдЧृрд╣्рдпрд╕ूрдд्рд░ 3.10.1-3)

ЁЯФ╣ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░: рдЪрддुрд░्рднुрдЬ (Square) рдпा рд╡ृрдд्рдд (Circular)
ЁЯФ╣ рдКँрдЪाрдИ: 6 рд╕े 9 рдЗंрдЪ (рдЕрд░्рдзрд╣рд╕्рдд рддрдХ)
ЁЯФ╣ рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा: 3 (рдд्рд░िрдкрдЯ्рдЯी рдоेрдЦрд▓ा)
ЁЯФ╣ рд░ंрдЧ: рд╕рдлेрдж (рд╢ांрддि) + рдкीрд▓ा (рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди)
ЁЯФ╣ рдЙрдкрдпोрдЧ: рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рдиिрдд्рдп рдЕрдЧ्рдиिрд╣ोрдд्рд░, рд╕ाрдоाрди्рдп рдкूрдЬा рдПрд╡ं рд╢ांрддि рдпрдЬ्рдЮ

ЁЯУЬ"рдд्рд░िрдкुрдЯी рдоेрдЦрд▓ा рдЧृрд╣рд╕्рдеाрдиाрдо्, рд╢ुрдХ्рд▓ рдкीрддः рдк्рд░рд╢рд╕्рдпрддे।"
ЁЯУЬ (рдЧृрд╣्рдпрд╕ूрдд्рд░ 4.2.8)
"
рдЧृрд╣рд╕्рдеों рдХे рд▓िрдП рддीрди рдкрд░рддों рд╡ाрд▓ी рдоेрдЦрд▓ा рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП, рдЬिрд╕рдоें рд╕рдлेрдж рдФрд░ рдкीрд▓े рд░ंрдЧ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЙрдд्рддрдо рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"


2️   27 рдЖрд╣ुрддि (Saptavimshati Ahuti) - рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди ЁЯФе

ЁЯУЦ (рд╢рддрдкрде рдм्рд░ाрд╣्рдордг 7.1.1.5)

ЁЯФ╣ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░: рд╖рдЯ्рдХोрдг (Hexagonal) рдпा рдЕрд╖्рдЯрдХोрдг (Octagonal)
ЁЯФ╣ рдКँрдЪाрдИ: 9 рд╕े 12 рдЗंрдЪ (рдЕрд░्рдзрд╣рд╕्рдд рд╕े рдЕрдзिрдХ)
ЁЯФ╣ рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा: 5 (рдкंрдЪрдоेрдЦрд▓ा рдпुрдХ्рдд рдХुंрдб)
ЁЯФ╣ рд░ंрдЧ: рд▓ाрд▓ (рд╢рдХ्рддि) + рдкीрд▓ा (рд╕िрдж्рдзि) + рд╕рдлेрдж (рд╢ुрдж्рдзрддा)
ЁЯФ╣ рдЙрдкрдпोрдЧ: рдЧ्рд░рд╣ рд╢ांрддि, рд▓рдХ्рд╖्рдоी рдкूрдЬрди, рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рджेрд╡ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди, рдирд╡рдЧ्рд░рд╣ рд╣рд╡рди

ЁЯУЬ "рдкрдЮ्рдЪ рдоेрдЦрд▓ा рд╕рдо्рдпрдХ्рддा, рдд्рд░िрд╡рд░्рдгं рд╣рд╡्рдп рд╕िрдж्рдзрдпे।"
ЁЯУЬ (рдЖрдкрд╕्рддंрдм рд╢्рд░ौрддрд╕ूрдд्рд░ 3.17.6)
"
рдкाँрдЪ рдкрд░рддों рдХी рдоेрдЦрд▓ा рдПрд╡ं рддीрди рд░ंрдЧों рд╕े рдпुрдХ्рдд рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдпрдЬ्рдЮ рдХी рд╕िрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рддрдо рд╣ोрддा рд╣ै।"


3️ 31 рдЖрд╣ुрддि (Ekatrimshati Ahuti) - рд░ुрдж्рд░ рдПрд╡ं рд╡िрд╖्рдгु рд╣рд╡рди ЁЯФе

ЁЯУЦ (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 18.14)

ЁЯФ╣ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░: рдЕрд╖्рдЯрдХोрдг (Octagonal) рдпा рдд्рд░िрдХोрдг (Triangular) рд░ूрдк рдоें
ЁЯФ╣ рдКँрдЪाрдИ: 12 рд╕े 18 рдЗंрдЪ (рдкूрд░्рдг рд╣рд╕्рдд)
ЁЯФ╣ рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा: 5 рд╕े 7 (Sapta-Mekhla рдпुрдХ्рдд рдХुंрдб)
ЁЯФ╣ рд░ंрдЧ: рд▓ाрд▓ (рд░ुрдж्рд░) + рд╣рд░ा (рд╡िрд╖्рдгु) + рд╕рдлेрдж (рд╢ुрдж्рдзрддा) + рдкीрд▓ा (рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди)
ЁЯФ╣ рдЙрдкрдпोрдЧ: рд░ुрдж्рд░ाрднिрд╖ेрдХ, рд╡िрд╖्рдгु рд╕рд╣рд╕्рдд्рд░рдиाрдо рдпрдЬ्рдЮ, рдзрди-рд╕рдоृрдж्рдзि рд╣ेрддु рд╣рд╡рди

ЁЯУЬ "рдЕрд╖्рдЯрдХोрдгं рдпрдЬ्рдЮрд╡ेрджी, рд╕рдк्рдд рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдпुрддा।"
ЁЯУЬ (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 18.14)
"
рдЕрд╖्рдЯрдХोрдгीрдп рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдоें рд╕рдк्рддрдоेрдЦрд▓ा рдпुрдХ्рдд рдЕрдЧ्рдиि рд╡ेрджी рд░ुрдж्рд░ рдПрд╡ं рд╡िрд╖्рдгु рд╣рд╡рди рдХे рд▓िрдП рд╢्рд░ेрд╖्рда рдоाрдиी рдЧрдИ рд╣ै।"


4️ 54 рдЖрд╣ुрддि (Chatushpanchaasat Ahuti) - рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ рдПрд╡ं рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди ЁЯФе

ЁЯУЦ (рд╢рддрдкрде рдм्рд░ाрд╣्рдордг 9.2.1.12)

ЁЯФ╣ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░: рд╡ृрдд्рддाрдХाрд░ (Circular) рдпा рдирд╡рдХोрдг (Nonagonal)
ЁЯФ╣ рдКँрдЪाрдИ: 18 рд╕े 24 рдЗंрдЪ (рдж्рд╡िрд╣рд╕्рдд рддрдХ)
ЁЯФ╣ рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा: 7 рд╕े 9 (Navamekhla Yukt Kund)
ЁЯФ╣ рд░ंрдЧ: рд▓ाрд▓ (рд╢рдХ्рддि) + рд╣рд░ा (рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг) + рдиीрд▓ा (рддांрдд्рд░िрдХ) + рдкीрд▓ा (рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди) + рд╕рдлेрдж (рд╢ुрдж्рдзрддा)
ЁЯФ╣ рдЙрдкрдпोрдЧ: рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ, рд╡िрд╢ेрд╖ рджैрд╡ीрдп рд╕ाрдзрдиा, рддांрдд्рд░िрдХ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди, рдЕрдЧ्рдиिрдЪрдпрди рдпрдЬ्рдЮ

ЁЯУЬ "рдирд╡рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрд╕्рдеाрдиं, рд╡ृрдд्рддं рдпрдЬ्рдЮे рдк्рд░рд╢рд╕्рдпрддे।"
ЁЯУЬ (рд╢рддрдкрде рдм्рд░ाрд╣्рдордг 9.2.1.12)
"
рдирд╡рдоेрдЦрд▓ा рдпुрдХ्рдд рдПрд╡ं рд╡ृрдд्рддाрдХाрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХो рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ рдПрд╡ं рддांрдд्рд░िрдХ рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдоें рд╢्рд░ेрд╖्рда рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"


ЁЯУЬ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion)

рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░, рдКँрдЪाрдИ рдПрд╡ं рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдЦ्рдпा рдЖрд╣ुрддि рдХी рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднिрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै।
рдЧृрд╣рд╕्рде рд╣рд╡рди (11 рдЖрд╣ुрддि) рдХे рд▓िрдП рдд्рд░िрдкрдЯ्рдЯी рдоेрдЦрд▓ा (3 рдкрд░рдд) рдПрд╡ं рд╕рдлेрдж-рдкीрд▓े рд░ंрдЧ рдЙрдд्рддрдо рд╣ैं।
рд╡िрд╢ेрд╖ рдпрдЬ्рдЮ (27, 31 рдЖрд╣ुрддि) рдХे рд▓िрдП рдкंрдЪрдоेрдЦрд▓ा (5 рдкрд░рдд) рдФрд░ рдд्рд░िрд╡рд░्рдг (рд▓ाрд▓, рдкीрд▓ा, рд╕рдлेрдж) рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ैं।
рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ (54 рдЖрд╣ुрддि) рдХे рд▓िрдП рдирд╡рдоेрдЦрд▓ा (9 рдкрд░рдд) рдПрд╡ं рдкंрдЪрд╡рд░्рдг (рд▓ाрд▓, рд╣рд░ा, рдиीрд▓ा, рдкीрд▓ा, рд╕рдлेрдж) рд╢ुрдн рд╣ैं।
рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рд╕рдо्рдордд рд╡िрдзि рд╕े рд╣рд╡рди рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЕрдзिрдХрддрдо рд▓ाрдн рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै।

ЁЯЩП "рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрд░्рдоिрдд рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╕े рдпрдЬ्рдЮ рдХी рд╕िрдж्рдзि рд╢ीрдШ्рд░ рд╣ोрддी рд╣ै।"
ЁЯФе "A properly designed Havan Kund ensures the successful completion of the Yagna."

 

-----------------------------------------

ЁЯФ╢ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХे рдмाрд╣рд░ рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा, рдКँрдЪाрдИ рдФрд░ рд░ंрдЧ ЁЯФе

 ЁЯУЬ "рдд्рд░िрд╡рд╕्рдд्рд░ं рд╡ा рдкрдЮ्рдЪ рд╡ा, рдоेрдЦрд▓ा рдпрдЬ्рдЮрд╕ंрд╢्рд░िрддा।
рдЙрдЪ्рдЪрдд्рд╡ं рдпрдеाрдпोрдЧ्рдпं, рд╡рд░्рдгं рдпрдЬ्рдЮрд╕िрдж्рдзрдпे॥" (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 18.12)

ЁЯФ╣ рдЕрд░्рде:
"
рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ 3 рдпा 5 рдкрд░рддों рд╡ाрд▓ी рдоेрдЦрд▓ा рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕рдХी рдКँрдЪाрдИ рдФрд░ рд░ंрдЧ рдпрдЬ्рдЮ рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं।"


ЁЯЫС рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा (Number of Mekhla Layers)

ЁЯФ╣ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХे рдмाрд╣рд░ рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рддीрди (3) рдпा рдкाँрдЪ (5) рдкрд░рддों рдоें рдоेрдЦрд▓ा рдмрдиाрдИ рдЬाрддी рд╣ै।
ЁЯФ╣ рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди рдоें рд╕ाрдд (7) рдкрд░рддों рддрдХ рднी рдоेрдЦрд▓ा рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।
ЁЯФ╣ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рддीрди рдкрд░рддों рд╡ाрд▓ी рдоेрдЦрд▓ा рдиिрдд्рдп рд╣рд╡рди рд╣ेрддु, рдЬрдмрдХि рдкाँрдЪ рдкрд░рддों рд╡ाрд▓ी рд╡िрд╢ेрд╖ рдпрдЬ्рдЮों рд╣ेрддु рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ै।


ЁЯУП рдоेрдЦрд▓ा рдХी рдКँрдЪाрдИ (Height of Mekhla)

ЁЯУЬ "рдЕрд░्рдзрд╣рд╕्рддेрди рд╡ा рдпрдЬ्рдЮे, рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрд╕्рдеिрддा рднрд╡ेрдд्।" (рдЧृрд╣्рдпрд╕ूрдд्рд░)
ЁЯФ╣ рдЕрд░्рде: "рдпрдЬ्рдЮ рдоें рдоेрдЦрд▓ा рдХी рдКँрдЪाрдИ рдЖрдзे рд╣ाрде (рд▓рдЧрднрдЧ 9-12 рдЗंрдЪ) рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।"

рд╕ाрдзाрд░рдг рд╣рд╡рди 6 рдЗंрдЪ (рдЕрд░्рдзрд╣рд╕्рдд рд╕े рдХрдо)
рдЧृрд╣рд╕्рде рдпрдЬ्рдЮ 9 рдЗंрдЪ (рдЕрд░्рдзрд╣рд╕्рдд)
рд╡िрд╢ेрд╖ рдпрдЬ्рдЮ 12-18 рдЗंрдЪ (рдкूрд░्рдг рд╣рд╕्рдд)
рддांрдд्рд░िрдХ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди 24 рдЗंрдЪ (рдж्рд╡िрд╣рд╕्рдд)


ЁЯОи рдоेрдЦрд▓ा рдХे рд░ंрдЧ (Colors of Mekhla)

 ЁЯУЬ "рдХृрд╖्рдгं рдд्рдпाрдЬ्рдпं рдпрдЬ्рдЮे, рд╢ुрднрд╡рд░्рдгं рдк्рд░рд╢рд╕्рдпрддे।" (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 22.5)
ЁЯФ╣ рдЕрд░्рде: "рд╣рд╡рди рдоें рдХाрд▓ा рд░ंрдЧ рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ै, рдЬрдмрдХि рд╢ुрдн рд░ंрдЧों рдХा рдЪрдпрди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।"

рд░ंрдЧ (Color)

рдЕрд░्рде рдПрд╡ं рдЙрдкрдпोрдЧ (Meaning & Usage)

ЁЯФ┤ рд▓ाрд▓ (Red)

рд╢рдХ्рддि, рдКрд░्рдЬा, рджेрд╡ी рдЙрдкाрд╕рдиा, рддंрдд्рд░ рд╕ाрдзрдиा

ЁЯЯб рдкीрд▓ा (Yellow)

рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा, рдЬ्рдЮाрди, рдм्рд░рд╣्рдо рдпрдЬ्рдЮ

рд╕рдлेрдж (White)

рд╢ांрддि, рдкिрддृ рдпрдЬ्рдЮ, рдЧृрд╣рд╕्рде рд╣рд╡рди

ЁЯЯв рд╣рд░ा (Green)

рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ंрддुрд▓рди, рд╡ृрд╖्рдЯि рдпрдЬ्рдЮ

ЁЯФ╡ рдиीрд▓ा (Blue)

рд╡िрд╢ेрд╖ рддांрдд्рд░िрдХ рдПрд╡ं рдпोрдЧ рд╕ाрдзрдиा

ЁЯЯд рднूрд░ा (Brown)

рд╕्рдеिрд░рддा, рднूрдоि рдкूрдЬрди, рд╡ाрд╕्рддु рдпрдЬ्рдЮ


3️             31 рдЖрд╣ुрддि (Ekatrimshati Ahuti) - рд░ुрдж्рд░ рдПрд╡ं рд╡िрд╖्рдгु рд╣рд╡рди ЁЯФе

ЁЯУЦ (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 18.14)

ЁЯФ╣ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░: рдЕрд╖्рдЯрдХोрдг (Octagonal) рдпा рдд्рд░िрдХोрдг (Triangular) рд░ूрдк рдоें
ЁЯФ╣ рдКँрдЪाрдИ: 12 рд╕े 18 рдЗंрдЪ (рдкूрд░्рдг рд╣рд╕्рдд)
ЁЯФ╣ рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा: 5 рд╕े 7 (Sapta-Mekhla рдпुрдХ्рдд рдХुंрдб)
ЁЯФ╣ рд░ंрдЧ: рд▓ाрд▓ (рд░ुрдж्рд░) + рд╣рд░ा (рд╡िрд╖्рдгु) + рд╕рдлेрдж (рд╢ुрдж्рдзрддा) + рдкीрд▓ा (рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди)
ЁЯФ╣ рдЙрдкрдпोрдЧ: рд░ुрдж्рд░ाрднिрд╖ेрдХ, рд╡िрд╖्рдгु рд╕рд╣рд╕्рдд्рд░рдиाрдо рдпрдЬ्рдЮ, рдзрди-рд╕рдоृрдж्рдзि рд╣ेрддु рд╣рд╡рди

ЁЯУЬ "рдЕрд╖्рдЯрдХोрдгं рдпрдЬ्рдЮрд╡ेрджी, рд╕рдк्рдд рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдпुрддा।"
ЁЯУЬ (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 18.14)
"
рдЕрд╖्рдЯрдХोрдгीрдп рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдоें рд╕рдк्рддрдоेрдЦрд▓ा рдпुрдХ्рдд рдЕрдЧ्рдиि рд╡ेрджी рд░ुрдж्рд░ рдПрд╡ं рд╡िрд╖्рдгु рд╣рд╡рди рдХे рд▓िрдП рд╢्рд░ेрд╖्рда рдоाрдиी рдЧрдИ рд╣ै।"


4️ 54 рдЖрд╣ुрддि (Chatushpanchaasat Ahuti) - рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ рдПрд╡ं рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди ЁЯФе

ЁЯУЦ (рд╢рддрдкрде рдм्рд░ाрд╣्рдордг 9.2.1.12)

ЁЯФ╣ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░: рд╡ृрдд्рддाрдХाрд░ (Circular) рдпा рдирд╡рдХोрдг (Nonagonal)
ЁЯФ╣ рдКँрдЪाрдИ: 18 рд╕े 24 рдЗंрдЪ (рдж्рд╡िрд╣рд╕्рдд рддрдХ)
ЁЯФ╣ рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा: 7 рд╕े 9 (Navamekhla Yukt Kund)
ЁЯФ╣ рд░ंрдЧ: рд▓ाрд▓ (рд╢рдХ्рддि) + рд╣рд░ा (рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг) + рдиीрд▓ा (рддांрдд्рд░िрдХ) + рдкीрд▓ा (рдм्рд░рд╣्рдордЬ्рдЮाрди) + рд╕рдлेрдж (рд╢ुрдж्рдзрддा)
ЁЯФ╣ рдЙрдкрдпोрдЧ: рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ, рд╡िрд╢ेрд╖ рджैрд╡ीрдп рд╕ाрдзрдиा, рддांрдд्рд░िрдХ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди, рдЕрдЧ्рдиिрдЪрдпрди рдпрдЬ्рдЮ

ЁЯУЬ "рдирд╡рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрд╕्рдеाрдиं, рд╡ृрдд्рддं рдпрдЬ्рдЮे рдк्рд░рд╢рд╕्рдпрддे।"
ЁЯУЬ (рд╢рддрдкрде рдм्рд░ाрд╣्рдордг 9.2.1.12)
"
рдирд╡рдоेрдЦрд▓ा рдпुрдХ्рдд рдПрд╡ं рд╡ृрдд्рддाрдХाрд░ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХो рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ рдПрд╡ं рддांрдд्рд░िрдХ рдЕрдиुрд╖्рдаाрдиों рдоें рд╢्рд░ेрд╖्рда рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।"


рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХा рдЖрдХाрд░, рдКँрдЪाрдИ рдПрд╡ं рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрдЦ्рдпा рдЖрд╣ुрддि рдХी рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднिрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै।
рдЧृрд╣рд╕्рде рд╣рд╡рди (11 рдЖрд╣ुрддि) рдХे рд▓िрдП рдд्рд░िрдкрдЯ्рдЯी рдоेрдЦрд▓ा (3 рдкрд░рдд) рдПрд╡ं рд╕рдлेрдж-рдкीрд▓े рд░ंрдЧ рдЙрдд्рддрдо рд╣ैं।
рд╡िрд╢ेрд╖ рдпрдЬ्рдЮ (27, 31 рдЖрд╣ुрддि) рдХे рд▓िрдП рдкंрдЪрдоेрдЦрд▓ा (5 рдкрд░рдд) рдФрд░ рдд्рд░िрд╡рд░्рдг (рд▓ाрд▓, рдкीрд▓ा, рд╕рдлेрдж) рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ैं।
рдорд╣ाрдпрдЬ्рдЮ (54 рдЖрд╣ुрддि) рдХे рд▓िрдП рдирд╡рдоेрдЦрд▓ा (9 рдкрд░рдд) рдПрд╡ं рдкंрдЪрд╡рд░्рдг (рд▓ाрд▓, рд╣рд░ा, рдиीрд▓ा, рдкीрд▓ा, рд╕рдлेрдж) рд╢ुрдн рд╣ैं।
рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рд╕рдо्рдордд рд╡िрдзि рд╕े рд╣рд╡рди рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЕрдзिрдХрддрдо рд▓ाрдн рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै।

ЁЯЩП "рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрд░्рдоिрдд рд╣рд╡рди рдХुंрдб рд╕े рдпрдЬ्рдЮ рдХी рд╕िрдж्рдзि рд╢ीрдШ्рд░ рд╣ोрддी рд╣ै।"
ЁЯФе "A properly designed Havan Kund ensures the successful completion of the Yagna."

 -----------------------------------------

ЁЯФ╢ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХे рдмाрд╣рд░ рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा, рдКँрдЪाрдИ рдФрд░ рд░ंрдЧ ЁЯФе

ЁЯУЬ "рдд्рд░िрд╡рд╕्рдд्рд░ं рд╡ा рдкрдЮ्рдЪ рд╡ा, рдоेрдЦрд▓ा рдпрдЬ्рдЮрд╕ंрд╢्рд░िрддा।
рдЙрдЪ्рдЪрдд्рд╡ं рдпрдеाрдпोрдЧ्рдпं, рд╡рд░्рдгं рдпрдЬ्рдЮрд╕िрдж्рдзрдпे॥" (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 18.12)

ЁЯФ╣ рдЕрд░्рде:
"
рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ 3 рдпा 5 рдкрд░рддों рд╡ाрд▓ी рдоेрдЦрд▓ा рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕рдХी рдКँрдЪाрдИ рдФрд░ рд░ंрдЧ рдпрдЬ्рдЮ рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं।"


ЁЯЫС рдоेрдЦрд▓ा рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा (Number of Mekhla Layers)

ЁЯФ╣ рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХे рдмाрд╣рд░ рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рддीрди (3) рдпा рдкाँрдЪ (5) рдкрд░рддों рдоें рдоेрдЦрд▓ा рдмрдиाрдИ рдЬाрддी рд╣ै।
ЁЯФ╣ рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди рдоें рд╕ाрдд (7) рдкрд░рддों рддрдХ рднी рдоेрдЦрд▓ा рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।
ЁЯФ╣ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рддीрди рдкрд░рддों рд╡ाрд▓ी рдоेрдЦрд▓ा рдиिрдд्рдп рд╣рд╡рди рд╣ेрддु, рдЬрдмрдХि рдкाँрдЪ рдкрд░рддों рд╡ाрд▓ी рд╡िрд╢ेрд╖ рдпрдЬ्рдЮों рд╣ेрддु рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ै।


ЁЯУП рдоेрдЦрд▓ा рдХी рдКँрдЪाрдИ (Height of Mekhla)

ЁЯУЬ "рдЕрд░्рдзрд╣рд╕्рддेрди рд╡ा рдпрдЬ्рдЮे, рдоेрдЦрд▓ा рд╕ंрд╕्рдеिрддा рднрд╡ेрдд्।" (рдЧृрд╣्рдпрд╕ूрдд्рд░)
ЁЯФ╣ рдЕрд░्рде: "рдпрдЬ्рдЮ рдоें рдоेрдЦрд▓ा рдХी рдКँрдЪाрдИ рдЖрдзे рд╣ाрде (рд▓рдЧрднрдЧ 9-12 рдЗंрдЪ) рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।"

рд╕ाрдзाрд░рдг рд╣рд╡рди 6 рдЗंрдЪ (рдЕрд░्рдзрд╣рд╕्рдд рд╕े рдХрдо)
рдЧृрд╣рд╕्рде рдпрдЬ्рдЮ 9 рдЗंрдЪ (рдЕрд░्рдзрд╣рд╕्рдд)
рд╡िрд╢ेрд╖ рдпрдЬ्рдЮ 12-18 рдЗंрдЪ (рдкूрд░्рдг рд╣рд╕्рдд)
рддांрдд्рд░िрдХ рдЕрдиुрд╖्рдаाрди 24 рдЗंрдЪ (рдж्рд╡िрд╣рд╕्рдд)


ЁЯОи рдоेрдЦрд▓ा рдХे рд░ंрдЧ (Colors of Mekhla)

ЁЯУЬ "рдХृрд╖्рдгं рдд्рдпाрдЬ्рдпं рдпрдЬ्рдЮे, рд╢ुрднрд╡рд░्рдгं рдк्рд░рд╢рд╕्рдпрддे।" (рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг 22.5)
ЁЯФ╣ рдЕрд░्рде: "рд╣рд╡рди рдоें рдХाрд▓ा рд░ंрдЧ рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ै, рдЬрдмрдХि рд╢ुрдн рд░ंрдЧों рдХा рдЪрдпрди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।"

рд░ंрдЧ (Color)

рдЕрд░्рде рдПрд╡ं рдЙрдкрдпोрдЧ (Meaning & Usage)

ЁЯФ┤ рд▓ाрд▓ (Red)

рд╢рдХ्рддि, рдКрд░्рдЬा, рджेрд╡ी рдЙрдкाрд╕рдиा, рддंрдд्рд░ рд╕ाрдзрдиा

ЁЯЯб рдкीрд▓ा (Yellow)

рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा, рдЬ्рдЮाрди, рдм्рд░рд╣्рдо рдпрдЬ्рдЮ

рд╕рдлेрдж (White)

рд╢ांрддि, рдкिрддृ рдпрдЬ्рдЮ, рдЧृрд╣рд╕्рде рд╣рд╡рди

ЁЯЯв рд╣рд░ा (Green)

рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ंрддुрд▓рди, рд╡ृрд╖्рдЯि рдпрдЬ्рдЮ

ЁЯФ╡ рдиीрд▓ा (Blue)

рд╡िрд╢ेрд╖ рддांрдд्рд░िрдХ рдПрд╡ं рдпोрдЧ рд╕ाрдзрдиा

ЁЯЯд рднूрд░ा (Brown)

рд╕्рдеिрд░рддा, рднूрдоि рдкूрдЬрди, рд╡ाрд╕्рддु рдпрдЬ्рдЮ


ЁЯУЬ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion)

рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ 3 рдпा 5 рдоेрдЦрд▓ाрдПँ рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।
рд╕ाрдзाрд░рдг рдпрдЬ्рдЮ рдоें 6-9 рдЗंрдЪ рдКँрдЪी, рд╡िрд╢ेрд╖ рдпрдЬ्рдЮ рдоें 12-24 рдЗंрдЪ рдКँрдЪी рдоेрдЦрд▓ा рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ोрддी рд╣ै।
рд▓ाрд▓, рдкीрд▓ा, рд╕рдлेрдж, рд╣рд░ा рдПрд╡ं рдиीрд▓ा рд╢ुрдн рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдХाрд▓ा рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ै।
рд╕рд╣ी рд╡िрдзि рд╕े рдмрдиाрдИ рдЧрдИ рдоेрдЦрд▓ा рдпрдЬ्рдЮ рдХे рдлрд▓ рдХो рдХрдИ рдЧुрдиा рдмрдв़ाрддी рд╣ै।

ЁЯЩП "рд╕рд╣ी рдоेрдЦрд▓ा рд╕े рдпрдЬ्рдЮ рдХी рд╕िрдж्рдзि рд╣ोрддी рд╣ै।"
ЁЯФе "A well-formed Mekhla ensures the success of the Yagna."

рд╣рд╡рди рдХुंрдб рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ 3 рдпा 5 рдоेрдЦрд▓ाрдПँ рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।
рд╕ाрдзाрд░рдг рдпрдЬ्рдЮ рдоें 6-9 рдЗंрдЪ рдКँрдЪी, рд╡िрд╢ेрд╖ рдпрдЬ्рдЮ рдоें 12-24 рдЗंрдЪ рдКँрдЪी рдоेрдЦрд▓ा рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ोрддी рд╣ै।
рд▓ाрд▓, рдкीрд▓ा, рд╕рдлेрдж, рд╣рд░ा рдПрд╡ं рдиीрд▓ा рд╢ुрдн рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдХाрд▓ा рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ै।
рд╕рд╣ी рд╡िрдзि рд╕े рдмрдиाрдИ рдЧрдИ рдоेрдЦрд▓ा рдпрдЬ्рдЮ рдХे рдлрд▓ рдХो рдХрдИ рдЧुрдиा рдмрдв़ाрддी рд╣ै।

ЁЯЩП "рд╕рд╣ी рдоेрдЦрд▓ा рд╕े рдпрдЬ्рдЮ рдХी рд╕िрдж्рдзि рд╣ोрддी рд╣ै।"
ЁЯФе "A well-formed Mekhla ensures the success of the Yagna."

 

рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ

рдЗрд╕ рдм्рд▓ॉрдЧ рд╕े рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдкोрд╕्рдЯ

рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХी рдЧूреЭ рдмाрддे ,рдХिрд╕рдХी рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХрдм рдХрд░े

рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХ्рдпों рдХैрд╕े рдХрд░े? рдкिрддृ рджोрд╖ ,рд░ाрд╣ू ,рд╕рд░्рдк рджोрд╖ рд╢ांрддि ?рддрд░्рдкрдг? рд╡िрдзि             рд╢्рд░ाрдж्рдз рдиाрдоा - рдкंрдбिрдд рд╡िрдЬेंрдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рддिрд╡ाрд░ी рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХрдм рдирд╣ीं рдХрд░ें :   рез. рдоृрдд्рдпु рдХे рдк्рд░рдердо рд╡рд░्рд╖ рд╢्рд░ाрдж्рдз рдирд╣ीं рдХрд░े ।   реи. рдкूрд░्рд╡ाрди्рд╣ рдоें рд╢ुрдХ्рд▓्рдкрдХ्рд╖ рдоें рд░ाрдд्рд░ी рдоें рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдЬрди्рдорджिрди рдоें рд╢्рд░ाрдж्рдз рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП ।   рей. рдХुрд░्рдо рдкुрд░ाрдг рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬो рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдЧ्рдиि рд╡िрд╖ рдЖрджि рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХрд░рддा рд╣ै рдЙрд╕рдХे рдиिрдоिрдд्рдд рд╢्рд░ाрдж्рдз рдирд╣ीं рддрд░्рдкрдг рдХा рд╡िрдзाрди рдирд╣ीं рд╣ै । рек. рдЪрддुрджрд░्рд╢ी рддिрдеि рдХी рд╢्рд░ाрдж्рдз рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП , рдЗрд╕ рддिрдеि рдХो рдоृрдд्рдпु рдк्рд░ाрдк्рдд рдкिрддрд░ों рдХा рд╢्рд░ाрдж्рдз рджूрд╕рд░े рджिрди рдЕрдоाрд╡рд╕्рдпा рдХो рдХрд░рдиे рдХा рд╡िрдзाрди рд╣ै । рел. рдЬिрдирдХे рдкिрддृ рдпुрдж्рдз рдоें рд╢рд╕्рдд्рд░ рд╕े рдоाрд░े рдЧрдП рд╣ों рдЙрдирдХा рд╢्рд░ाрдж्рдз рдЪрддुрд░्рджрд╢ी рдХो рдХрд░рдиे рд╕े рд╡े рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ोрддे рд╣ैं рдФрд░ рдкрд░िрд╡ाрд░рдЬрдиों рдкрд░ рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж рдмрдиाрдП рд░рдЦрддे рд╣ैं ।           рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХрдм , рдХ्рдпा рдФрд░ рдХैрд╕े рдХрд░े рдЬाрдирдиे рдпोрдЧ्рдп рдмाрддे           рдХिрд╕ рддिрдеि рдХी рд╢्рд░ाрдж्рдз рдирд╣ीं -  рез. рдЬिрд╕ рддिрдеी рдХो рдЬिрд╕рдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ुрдИ рд╣ै , рдЙрд╕ рддिрдеि рдХो рд╣ी рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪा...

рд░ाрдордЪрд░िрддрдоाрдирд╕ рдХी рдЪौрдкाрдИрдпाँ-рдордиोрдХाрдордиा рдкूрд░рдХ рд╕рд░рд▓ рдоंрдд्рд░ाрдд्рдордХ (ramayan)

*****рдордиोрдХाрдордиा рдкूрд░рдХ рд╕рд░рд▓ рдоंрдд्рд░ाрдд्рдордХ рд░ाрдордЪрд░िрддрдоाрдирд╕ рдХी рдЪौрдкाрдИрдпाँ-       рд░ाрдордЪрд░िрддрдоाрдирд╕ рдХे рдПрдХ рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдХो рдоंрдд्рд░рдордп рдЖрд╢ुрддोрд╖ рднрдЧрд╡ाрди् рд╢िрд╡ рдиे рдмрдиा рджिрдпा |рдЗрд╕рд▓िрдП рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдХे рд▓िрдП рд╕ुрди्рджрд░рдХाрдг्рдб рдпा рдХाрд░्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рд▓िрдП рд▓िрдЦिрдд рдЪौрдкाрдИ рдХा рд╕рдо्рдкुрдЯ рд▓рдЧा рдХрд░ рд░ाрдордЪрд░िрддрдоाрдирд╕ рдХा рдкाрда рдХрд░рдиे рд╕े рдордиोрдХाрдордиा рдкूрд░्рдг рд╣ोрддी рд╣ैं | -рд╕ोрдорд╡ाрд░,рдмुрдзрд╡ाрд░,рдЧुрд░ूрд╡ाрд░,рд╢ुрдХ्рд░рд╡ाрд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рдкрдХ्рд╖ рдЕрдерд╡ा рд╢ुрдХ्рд▓ рдкрдХ्рд╖ рджрд╢рдоी рд╕े рдХृрд╖्рдг рдкрдХ्рд╖ рдкंрдЪрдоी рддрдХ рдХे рдХाрд▓ рдоें (рдЪрддुрд░्рдеी, рдЪрддुрд░्рджрд╢ी рддिрдеि рдЫोреЬрдХрд░ )рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХрд░े -   рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी рдоें рднрдЧрд╡ाрди् рд╢ंрдХрд░рдЬी рдиे рдоाрдирд╕ рдХी рдЪौрдкाрдЗрдпों рдХो рдорди्рдд्рд░-рд╢рдХ्рддि рдк्рд░рджाрди рдХी рд╣ै-рдЗрд╕рд▓िрдпे рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी рдХी рдУрд░ рдоुрдЦ рдХрд░рдХे рд╢ंрдХрд░рдЬी рдХो рд╕्рдорд░рдг рдХрд░  рдЗрдирдХा рд╕рдо्рдкुрдЯ рд▓рдЧा рдХрд░ рдкреЭे рдпा рдЬрдк резрежрео рдк्рд░рддिрджिрди рдХрд░рддे рд╣ैं рддो резрезрд╡े рджिрди резрежреордЖрд╣ुрддि рджे | рдЕрд╖्рдЯांрдЧ рд╣рд╡рди рд╕ाрдордЧ्рд░ी рез॰ рдЪрди्рджрди рдХा рдмुрд░ाрджा , реи॰ рддिрд▓ , рей॰ рд╢ुрдж्рдз рдШी , рек॰ рдЪीрдиी , рел॰ рдЕрдЧрд░ , рем॰ рддрдЧрд░ , рен॰ рдХрдкूрд░ , рео॰ рд╢ुрдж्рдз рдХेрд╕рд░ , реп॰ рдиाрдЧрд░рдоोрдеा , резреж॰ рдкрдЮ्рдЪрдоेрд╡ा , резрез॰ рдЬौ рдФрд░ резреи॰ рдЪाрд╡рд▓। рез॰ рд╡िрдкрдд्рддि-рдиाрд╢ - “ рд░ाрдЬिрд╡ рдирдпрди рдзрд░ें рдзрдиु рд╕ाрдпрдХ। рднрдЧрдд рдмिрдкрддि рднंрдЬрди рд╕ुрдЦрджाрдпрдХ।। ” реи॰ рд╕ंрдХрдЯ-рдиाрд╢ - “ рдЬौं рдк्рд░рднु рджीрди рджрдпाрд▓ु рдХрд╣ाрд╡ा। рдЖрд░рддि рд╣рд░рди рдмेрдж рдЬрд╕ु рдЧाрд╡ा।। рдЬрдкрд╣िं рдиा...

рджुрд░्рдЧा рдЬी рдХे рдЕрднिрд╖ेрдХ рдкрджाрд░्рде рд╡िрдкрдд्рддिрдпों рдХे рд╡िрдиाрд╢рдХ рдПрдХ рд░рд╣рд╕्рдп | рджुрд░्рдЧा рдЬी рдХो рдЕрдкрдиी рд╕рдорд╕्рдпा рд╕рдоाрдзाрди рдХेрд▓िрдП рдХ्рдпा рдЕрд░्рдкрдг рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП?

рджुрд░्рдЧा рдЬी   рдХे рдЕрднिрд╖ेрдХ рдкрджाрд░्рде рд╡िрдкрдд्рддिрдпों   рдХे рд╡िрдиाрд╢рдХ рдПрдХ рд░рд╣рд╕्рдп | рджुрд░्рдЧा рдЬी рдХो рдЕрдкрдиी рд╕рдорд╕्рдпा рд╕рдоाрдзाрди рдХेрд▓िрдП рдХ्рдпा рдЕрд░्рдкрдг рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП ? рдЕрднिрд╖ेрдХ рдХिрд╕ рдкрджाрд░्рде рд╕े рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╣рдо рдХिрд╕ рдордиोрдХाрдордиा рдХो рдкूрд░्рдг рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдПрд╡ं рдЖрдкрдд्рддि рд╡िрдкрдд्рддि рд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХрд╡рдЪ рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं | рджुрд░्рдЧा рдЬी рдХो рдЕрд░्рдкिрдд рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ोрддा рд╣ै | рджुрд░्рдЧा рдЬी рдХा рдЕрднिрд╖ेрдХ рдпा рджुрд░्рдЧा рдХी рдоूрд░्рддि рдкрд░ рдХिрд╕ рдкрджाрд░्рде рдХो рдЕрд░्рдкрдг рдХрд░рдиे рдХे рдХ्рдпा рд▓ाрдн рд╣ोрддे рд╣ैं | рджुрд░्рдЧा рдЬी рд╢рдХ्рддि рдХी рджेрд╡ी рд╣ैं рд╢ीрдШ्рд░ рдкूрдЬा рдпा рдкूрдЬा рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдЕрд░्рдкрдг рдХрд░рдиे рдХे рд╢ुрдн рдЕрд╢ुрдн рдлрд▓ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ैं | 1- рджुрд░्рдЧा рдЬी рдХो рд╕ुрдЧंрдзिрдд рдж्рд░рд╡्рдп рдЕрд░्рдеाрдд рдРрд╕े рдкрджाрд░्рде рдРрд╕े рдкुрд╖्рдк рдЬिрдирдоें рд╕ुрдЧंрдз рд╣ो рдЙрдирдХो рдЕрд░्рдкिрдд рдХрд░рдиे рд╕े рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╕ुрдЦ рд╢ांрддि рдПрд╡ं рдордиोрдмрд▓ рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрддी рд╣ै | 2- рджूрдз рд╕े рджुрд░्рдЧा рдЬी рдХा рдЕрднिрд╖ेрдХ рдХрд░рдиे рдкрд░ рдХाрд░्рдпों рдоें рд╕рдлрд▓рддा рдПрд╡ं рдорди рдоें рдк्рд░рд╕рди्рдирддा рдмрдв़рддी рд╣ै | 3- рджрд╣ी рд╕े рджुрд░्рдЧा рдЬी рдХी рдкूрдЬा рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╡िрдШ्рдиों рдХा рдиाрд╢ рд╣ोрддा рд╣ै | рдкрд░ेрд╢ाрдиिрдпों рдоें рдХрдоी рд╣ोрддी рд╣ै | рд╕ंрднाрд╡िрдд рдЖрдкрдд्рддिрдпों рдХा рдЕрд╡рд░ोрдз рд╣ोрддा рд╣ै | рд╕ंрдХрдЯ рд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓ рдкाрддा рд╣ै | 4- рдШी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрднिрд╖ेрдХ рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╕рд░्рд╡рд╕ाрдоाрди्рдп рд╕ुрдЦ рдПрд╡ं рджांрдкрдд्рдп рд╕ुрдЦ рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрддी...

рд╢्рд░ाрдж्рдз:рдЬाрдирдиे рдпोрдЧ्рдп рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдмाрддें |

рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХ्рдпा рд╣ै ? “ рд╢्рд░рдж्рдзрдпा рдпрдд рдХृрддं рддाрдд рд╢्рд░ाрдж्рдзं | “ рдЕрд░्рдеाрдд рд╢्рд░рдж्рдзा рд╕े рдХिрдпा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рдХрд░्рдо рд╢्рд░ाрдж्рдз рд╣ै | рдЕрдкрдиे рдоाрддा рдкिрддा рдПрд╡ं рдкूрд░्рд╡рдЬो рдХी рдк्рд░рд╕рди्рдирддा рдХे рд▓िрдП рдПрд╡ं рдЙрдирдХे рдЛрдг рд╕े рдоुрдХ्рддि рдХी рд╡िрдзि рд╣ै | рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХ्рдпों рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП   ? рдкिрддृ рдЛрдг рд╕े рдоुрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЕрддि рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै | рд╢्рд░ाрдж्рдз рдирд╣ीं рдХрд░рдиे рдХे рдХुрдкрд░िрдгाрдо ? рдпрджि рдоाрдирд╡ рдпोрдиी рдоें рд╕рдорд░्рде рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рд╣рдо рдЕрдкрдиे рдЬрди्рдорджाрддा рдХे рд▓िрдП рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдХрд░рддे рд╣ैं рдпा рдЬिрди рдкूрд░्рд╡рдЬ рдХे рд╣рдо рдЕंрд╢ ( рд░рдХ्рдд , рдЬींрд╕ ) рд╣ै , рдпрджि рдЙрдирдХा рд╕्рдорд░рдг рдпा рдЙрдирдХे рдиिрдоिрдд्рдд рджाрди рдЖрджि рдирд╣ीं рдХрд░рддे рд╣ैं , рддो рдЙрдирдХी рдЖрдд्рдоा   рдХो рдХрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै , рд╡े рд░ुрд╖्рдЯ рд╣ोрдХрд░ , рдЕрдкрдиे рдЕंрд╢्рдЬो рд╡ंрд╢рдЬों рдХो рд╢्рд░ाрдк рджेрддे рд╣ैं | рдЬो рдкीреЭी рджрд░ рдкीреЭी рд╕ंрддाрди рдоें рдоंрдж рдмुрдж्рдзि рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдк्рд░рдЧрддि рдЕрд╡рд░ुрдж्рдз рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं | рдЬ्рдпोрддिрд╖ рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрдиेрдХ рд╢ाрдк рдпोрдЧ рд╣ैं |   рдХрдм , рдХ्рдпों рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै   ? рдпрджि рд╣рдо   96  рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░   рд╢्рд░ाрдж्рдз   рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं рддो рдХрдо рд╕े рдХрдо рдоिрдд्рд░ों рдХे рд▓िрдП рдкिрддा рдоाрддा рдХी рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рддिрдеि рдкрд░ рдпрд╣ рдЕрд╢्рд╡рдиी рдоाрд╕ рдЬिрд╕े рдХ्рд╡ांрд░ рдХा рдоाрд╣    рднी рдХрд╣ा рдЬ...

рд╢्рд░ाрдж्рдз рд░рд╣рд╕्рдп рдк्рд░рд╢्рди рд╢ंрдХा рд╕рдоाрдзाрди ,рд╢्рд░ाрдж्рдз : рдЬाрдирдиे рдпोрдЧ्рдп рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рддрде्рдп -рдХрдм,рдХ्рдпों рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХрд░े?

рд╕ंрддाрди рдХो рд╡िрдХрд▓ांрдЧрддा, рдЕрд▓्рдкाрдпु рд╕े рдмрдЪाрдЗрдП рд╢्рд░ाрдж्рдз - рдкिрддрд░ों рд╕े рд╡рд░рджाрди рд▓ीрдЬिрдпे рдкंрдбिрдд рд╡िрдЬेंрдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рддिрд╡ाрд░ी jyotish9999@gmail.com , 9424446706   рд╢्рд░ाрдж्рдз : рдЬाрдирдиे  рдпोрдЧ्рдп   рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рддрде्рдп -рдХрдм,рдХ्рдпों рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХрд░े?  рд╢्рд░ाрдж्рдз рд╕े рдЬुреЬे рд╣рд░ рд╕рд╡ाрд▓ рдХा рдЬрд╡ाрдм | рдкिрддृ рджोрд╖ рд╢ांрддि? рд░ाрд╣ू, рд╕рд░्рдк рджोрд╖ рд╢ांрддि? рд╢्рд░рдж्рдзा рд╕े рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХрд░िрдП  рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХрдм рдХрд░े? рдХिрд╕рдХो рднोрдЬрди рд╣ेрддु рдмुрд▓ाрдПँ? рдкिрддृ рджोрд╖, рд░ाрд╣ू, рд╕рд░्рдк рджोрд╖ рд╢ांрддि? рддрд░्рдкрдг? рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХ्рдпा рд╣ै? рд╢्рд░ाрдж्рдз рдирд╣ीं рдХрд░рдиे рдХे рдХुрдкрд░िрдгाрдо рдХ्рдпा рд╕ंрднाрд╡िрдд рд╣ै? рд╢्рд░ाрдж्рдз рдирд╣ीं рдХрд░рдиे рдХे рдХुрдкрд░िрдгाрдо рдХ्рдпा рд╕ंрднाрд╡िрдд рд╣ै? рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЬрдЯिрд▓ рдПрд╡ं рд╕рдмрдХे рд╕ाрдорд░्рде्рдп рдХी рдирд╣ीं рд╣ै, рдХोрдИ рдЙрдкाрдп ? рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХрдм рд╕े рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ोрддा рд╣ै ? рдк्рд░рдердо рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХिрд╕рдХा рд╣ोрддा рд╣ै ? рд╢्рд░ाрдж्рдз, рдХृрд╖्рдг рдкрдХ्рд╖ рдоें рд╣ी рдХ्рдпों рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХिрдиреи рд╢рд╣рд░ों рдоें  рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै ? рдХ्рдпा рдЧрдпा рд╢्рд░ाрдж्рдз рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ि рд╣ै ? рддिрдеि рдЕрдоाрд╡рд╕्рдпा рдХ्рдпा рд╣ै ?рд╢्рд░ाрдж्рдж рдХाрд░्рдп ,рдоें рдЗрд╕рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдХ्рдпों? рдХिрддрдиे рдк्рд░рдХाрд░ рдХे   рд╢्рд░ाрдж्рдз рд╣ोрддे   рд╣ैं рд╡рд░्рд╖ рдоें   рдХिрддрдиे рдЕрд╡рд╕рд░ рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं? рдХрдм  рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХिрдпा рдЬाрдиा...

рдЧрдгेрд╢ рд╡िрд╕ृрдЬрди рдоुрд╣ूрд░्рдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдорди्рдд्рд░ рдПрд╡ं рд╡िрдзि

28 рд╕िрддंрдмрд░ рдЧрдгेрд╢ рд╡िрд╕рд░्рдЬрди рдоुрд╣ूрд░्рдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдорди्рдд्рд░ рдПрд╡ं рд╡िрдзि рдХिрд╕ी рднी рдХाрд░्рдп рдХो рдкूрд░्рдгрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрд╕рдХा рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рд╕рдоाрдкрди рднी рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ोрддा рд╣ै। рдЧрдгेрд╢ рдЬी рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдкाрд░्рдеिрд╡ рдкाрд░्рдеिрд╡ (рдоिрдЯрдЯीрдПрд╡ं рдЬрд▓   рддрдд्рд╡ рдиिрд░्рдоिрдд)     рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рдХрд░рдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рджिрдиांрдХ 23 рдХो рдЙрд╕ рдкाрд░्рдеिрд╡ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХा рд╡िрд╕рд░्рдЬрди рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЬ्рдпोрддिрд╖ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕ुрдпोрдЧ рд╣ै। рдХिрд╕ी рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЙрд╕рдХे рдкрд░िрдгाрдо рд╢ुрдн , рд╕ुрдЦрдж , рд╣рд░्рд╖рдж рдПрд╡ं рд╕рдлрд▓рддा рдк्рд░рджाрдпрдХ рд╣ो рдпрд╣ рдПрдХ рд╕ाрдоाрди्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ोрддा рд╣ै।рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдмाрдзा рд╡्рдпрд╡рдзाрди рдпा рдЕрдиिрд╢्рдЯ рдиा рд╣ो। рдЬ्рдпोрддिрд╖ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд▓рдЧ्рди рдХो рд╢्рд░ेрд╖्рдарддा рдк्рд░рджाрди рдХी рдЧрдИ рд╣ै | рд╣ोрд░ा рдоुрд╣ूрд░्рдд рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।     рдЧрдгेрд╢ рдЬी рдХा рд╕ंрдмंрдз рдмुрдзрд╡ाрд░ рджिрди рдЕрдерд╡ा рдмुрдж्рдзि рд╕े рдЬ्рдЮाрди рд╕े рдЬुрдб़ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдк्рд░рддिрдпोрдЧिрдпों рдПрд╡ं рдмुрдж्рдзि рдПрд╡ं рдЬ्рдЮाрди рдоें рд░ूрдЪि рд╣ै , рдРрд╕े рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рдмुрдз рдХी рд╣ोрд░ा рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ोрдЧी рддрдеा рдЙрдЪ्рдЪ рдкрдж , рдЧрд░िрдоा , рдЧुрд░ुрддा , рдмрдб़рдк्рдкрди , рдЬ्рдЮाрди , рдиिрд░्рдгрдп рджрдХ्рд╖рддा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдЧुрд░ु рдХी рд╣ो рд░рд╣ा рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ोрдЧी | рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЬрд▓ рдоें рд╡िрд╕рд░्рдЬрди рдХाрд░्рдп рд╣ोрддा рд╣ै рдЕрддः рдЪंрдж्рд░ рдХी рд╣ोрд░ा рд╕ाрдоा...

рдЧрдгेрд╢ рднрдЧрд╡ाрди - рдкूрдЬा рдоंрдд्рд░, рдЖрд░рддी рдПрд╡ं рд╡िрдзि

рд╕िрдж्рдзिрд╡िрдиाрдпрдХ рд╡िрдШ्рдиेрд╢्рд╡рд░ рдЧрдгेрд╢ рднрдЧрд╡ाрди рдХी рдЖрд░рддी। рдЖрд░рддी  рдЬрдп рдЧрдгेрд╢ рдЬрдп рдЧрдгेрд╢ рдЬрдп рдЧрдгेрд╢ рджेрд╡ा।  рдоाрддा рдЬा рдХी рдкाрд░्рд╡рддी ,рдкिрддा рдорд╣ाрджेрд╡ा । рдПрдХрджंрдд рджрдпाрд╡ंрдд рдЪाрд░ рднुрдЬा рдзाрд░ी।   рдорд╕्рддрдХ рд╕िंрджूрд░ рд╕ोрд╣े рдоूрд╕े рдХी рд╕рд╡ाрд░ी | рдЬрдп рдЧрдгेрд╢ рдЬрдп рдЧрдгेрд╢ рджेрд╡ा।  рдЕंрдзрди рдХो рдЖँрдЦ  рджेрдд, рдХोрдв़िрди рдХो рдХाрдпा । рдмांрдЭрди рдХो рдкुрдд्рд░ рджेрдд, рдиिрд░्рдзрди рдХो рдоाрдпा । рдЬрдп рдЧрдгेрд╢ рдЬрдп рдЧрдгेрд╢ рджेрд╡ा।   рд╣ाрд░ рдЪреЭे рдлूрд▓ рдЪреЭे рдУрд░ рдЪреЭे рдоेрд╡ा । рд▓рдб्рдбूрдЕрди рдХा  рднोрдЧ рд▓рдЧे рд╕ंрдд рдХрд░ें рд╕ेрд╡ा।   рдЬрдп рдЧрдгेрд╢ рдЬрдп рдЧрдгेрд╢ рджेрд╡ा।   рджीрдирди рдХी рд▓ाрдЬ рд░рдЦो ,рд╢рдо्рднू рдкрдд्рд░ рд╡ाрд░ो।   рдордиोрд░рде рдХो рдкूрд░ा рдХрд░ो।  рдЬाрдП рдмрд▓िрд╣ाрд░ी।   рдЬрдп рдЧрдгेрд╢ рдЬрдп рдЧрдгेрд╢ рджेрд╡ा। рдЖрд╣ुрддि рдоंрдд्рд░ -  реР рдЕंрдЧाрд░рдХाрдп рдирдоः рд╢्рд░ी 108 рдЖрд╣ूрддिрдпां рджेрдиा рд╡िрд╢ेрд╖ рд╢ुрдн рд╣ोрддा рд╣ै рдЗрд╕рдоें рд╢ुрдж्рдз рдШी рд╣ी рджुрд░्рд╡ा рдПрд╡ं рдХाрд▓े рддिрд▓ рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै। рдЕрдЧ्рдиि рдкुрд░ाрдг рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЧाрдпрдд्рд░ी-      рдоंрдд्рд░ рдУрдо рдорд╣ोрдд рдХाрдп рд╡िрдж्рдорд╣े рд╡рдХ्рд░рддुंрдбाрдп рдзीрдорд╣ि рддрди्рдиो рджंрддी рдк्рд░рдЪोрджрдпाрдд्। рдЧрдгेрд╢ рдкूрдЬрди рдХी рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдПрдХ рдЪौрдХिрдпा рдкाрдЯे  рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ें । рд▓ाрд▓ рд╡рд╕्рдд्рд░ рдпा рдиाрд░ंрдЧी рд╡рд╕्рдд्рд░ рдЙрд╕рдкрд░ рдмिрдЫाрдПं। рдЪाрд╡рд▓ों рд╕े 8рдкрдд्рддी рд╡ाрд▓ा рдХрдорд▓ рдкुрд╖्рдк рд╕्рд╡рд░ूрдк рдмрдиाрдПं। рдЧрдгेрд╢ рдкूрдЬा рдоें рдиाрд░...

рд╢्рд░ाрдж्рдз рд░рд╣рд╕्рдп - рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХ्рдпों рдХрд░े ? рдХрдм рд╢्рд░ाрдж्рдз рдирд╣ीं рдХрд░े ? рдкिंрдб рд░рд╣िрдд рд╢्рд░ाрдж्рдз ?

рд╢्рд░ाрдж्рдз рд░рд╣рд╕्рдп - рдХ्рдпों рдХрд░े , рди рдХрд░े ? рдкिंрдб рд░рд╣िрдд , рдорд╣ाрд▓рдп ? рдХिрд╕ी рднी рдХрд░्рдо рдХा рдкूрд░्рдг рдлрд▓ рд╡िрдзि рд╕рд╣िрдд рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╣ी рдоिрд▓рддा рд╣ै | * рд╢्рд░ाрдж्рдз рдоें рдЧाрдп рдХा рд╣ी рджूрдз рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░े |( рд╡िрд╖्рдгु рдкुрд░ाрдг ) | рд╢्рд░ाрдж्рдз рднोрдЬрди рдоें рддिрд▓ рдЕрд╡рд╢्рдп рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░े | рд╢्рд░ाрдж्рдз рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рд╣ै рдХ्рдпोрдХि - рд╢्рд░ाрдж्рдз рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп - рдЕрд╢्рд╡рдиी рдоाрд╣ рдХे рдХृрд╖्рдг рдкрдХ्рд╖ рддрдХ рдкिрддрд░ рдЕрдд्рдпंрдд рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд╕े рдХрд╖्рдЯ рдХी   рд╕्рдеिрддि рдоें рдЬрд▓ , рддिрд▓ рдХी рдЕрдкрдиी рд╕ंрддाрди рд╕े , рдк्рд░рддिрджिрди рдЖрд╢ा рд░рдЦрддे рд╣ै | рдЕрди्рдпрдеा рджुрдЦी рд╣ोрдХрд░ рд╢्рд░ाрдк рджेрдХрд░ рдЪрд▓े рдЬाрддे рд╣ैं | рд╢्рд░ाрдж्рдз рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рд╣ै рдХ्рдпोрдХि рдЗрд╕рдХो рдирд╣ीं рдХрд░рдиे рд╕े рдкीреЭी рджрд░ рдкीреЭी рд╕ंрддाрди рдоंрдж рдмुрдж्рдзि , рджिрд╡्рдпांрдЧрддा .рдоाрдирд╕िрдХ рд░ोрдЧ рд╣ोрддे рд╣ै | рд╣ेрдоाрдж्рд░ि рдЧ्рд░рди्рде - рдЖрд╖ाреЭ рдоाрд╣ рдкूрд░्рдгिрдоा рд╕े /рдХрди्рдпा рдХे рд╕ूрд░्рдп рдХे рд╕рдордп рдПрдХ рджिрди рднी рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХोрдИ рдХрд░рддा рд╣ै рддो , рдкिрддрд░ рдПрдХ рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рд╕ंрддुрд╖्рдЯ/рддृрдк्рдд рд░рд╣рддे рд╣ैं | ( рднрдж्рд░ рдХृрд╖्рдг рджूрдЬ рдХो рднрд░рдгी рдирдХ्рд╖рдд्рд░ , рддृрддीрдпा рдХो рдХृрдд्рддिрдХा рдирдХ्рд╖рдд्рд░   рдпा рд╖рд╖्рдаी рдХो рд░ोрд╣рдгी рдирдХ्рд╖рдд्рд░ рдпा рд╡्рдпрддिрдкाрдд рдоंрдЧрд▓рд╡ाрд░ рдХो рд╣ो рдпे рдкिрддा рдХो рдк्рд░िрдп рдпोрдЧ рд╣ै рдЗрд╕ рджिрди рд╡्рд░рдд , рд╕ूрд░्рдп рдкूрдЬा , рдЧौ рджाрди рдЧौ -рджाрди рд╢्рд░ेрд╖्рда | - рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХा рдЧрдпा рддुрд▓्рдп рдлрд▓- рдкिрддृрдкрдХ्рд╖ рдоें рдордШा рд╕ूрд░्рдп рдХी рдЕрд╖्рдЯрдоी рдп рдд्рд░рдпोрджрд╢ी рдХो рдордШा рдирдХ्рд╖рдд्рд░ рдкрд░ рдЪंрдж्рд░ ...

рд╡िрд╡ाрд╣ рдмाрдзा рдФрд░ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рд╕рдлрд▓рддा рдХे рд▓िрдП рджुрд░्рдЧा рдкूрдЬा

рд╡िрд╡ाрд╣ рдоें рд╡िрд▓ंрдм рд╡िрд╡ाрд╣ рдХे рд▓िрдП рдХाрдд्рдпाрдпрдиी рдкूрдЬрди । 10 oct - 18 oct рд╡िрд╡ाрд╣ рдоें рд╡िрд▓ंрдм - рд╖рд╖्рдаी - рдХाрдд्рдпाрдпрдиी рдкूрдЬрди । рд╡ैрд╡ाрд╣िрдХ рд╕ुрдЦрдж рдЬीрд╡рди рдЕрдерд╡ा рд╡िрд╡ाрд╣ рдмिрд▓рдо्рдм   рдпा рдмाрдзा рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП - рджुрд░्рдЧрддिрд╣ाрд░рдгी рдоां рдХाрдд्рдпाрдпрдиी рдХी рд╢рд░рдг рд▓ीрдЬिрдпे | рдк्рд░рддिрдкрджा рдХे рджिрди рдХрд▓рд╢ рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд╕рдордп , рд╕ंрдХрд▓्рдк рдоें рдЕрдкрдиा рдиाрдо рдЧोрдд्рд░ рд╕्рдеाрди рдмोрд▓рдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдЕрдкрдиे рд╡िрд╡ाрд╣ рдХी рдпाрдЪрдиा , рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХीрдЬिрдпे | рд╡ैрд╡ाрд╣िрдХ рд╕ुрдЦрдж рдЬीрд╡рди рдЕрдерд╡ा рд╡िрд╡ाрд╣ рдмिрд▓рдо्рдм   рдпा рдмाрдзा рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рддि рджिрди рдк्рд░ाрддः рд╕ूрд░्рдпोрджрдп рд╕े рдк्рд░рдердо рдШंрдЯे рдоें рдпा рджोрдкрд╣рд░ резрез . рекреж рд╕े резреи . рекреж рдмрдЬे рдХे рдордз्рдп , рдХाрдд्рдпрдпाрдиी рджेрд╡ी рдХा рдорди्рдд्рд░ рдЬाрдк рдХрд░िрдпे | резрежреордмाрд░ | рдЙрдд्рддрд░ рджिрд╢ा рдоें рдоुँрд╣ рд╣ो , рд▓ाрд▓ рд╡рд╕्рдд्рд░ рд╣ो рдЬाрдк рдХे рд╕рдордп | рджीрдкрдХ рдоौрд▓ी рдпा рдХрд▓ाрд╡े рдХी рд╡рд░्рддिрдХा рд╣ो | рд╡рд░्рддिрдХा рдЙрдд्рддрд░ рджिрд╢ा рдХी рдФрд░ рд╣ो | рдЧाрдп рдХा рд╢ुрдж्рдз рдШी рд╢्рд░ेрд╖्рда рдЕрдерд╡ा рддिрд▓ ( рдмाрдзा рдиाрд╢рдХ + рдорд╣ुрдЖ ( рд╕ौрднाрдЧ्рдп ) рддैрд▓ рдоिрд▓ा рдХрд░ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░े рдоां рднाрдЧрд╡рддी рдХी рдХृрдкा рд╕े рдкूрд░्рд╡рдЬрди्рдо рдЬрдиिрддрдЖрдкрдХे рджुрд░्рдпोрдЧ рдПрд╡ं   рд╡्рдпрд╡рдзाрди рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдПрд╡ं   рдЖрдкрдХी рдордиोрдХाрдордиा рдкूрд░ी рд╣ो рдРрд╕ी рд╢ुрдн рдХाрдордиा рд╕рд╣िрдд || рд╖рд╖्рдаी рдХे рджिрди рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдХाрдд्рдпाрдпрдиी рдХे рдорди्рдд्рд░ рдХा реирео рдЖрд╣ुрддि / резрежрео рдЖрд╣ुрддि рд╣рд╡рди рдХрд░...

рдХрд▓рд╢ рдкрд░ рдиाрд░िрдпрд▓ рд░рдЦрдиे рдХी рд╢ाрд╕्рдд्рд░ोрдХ्рдд рд╡िрдзि рдХ्рдпा рд╣ै рдЬाрдиिрдП

рд╣рдоे рд╢्рд░рдж्рдзा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╕рдорд░्рдкिрдд рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рднी рд╡ांрдЫिрдд рдкрд░िрдгाрдо рдирд╣ीं рдоिрд▓рддे рд╣ैं , рдХ्рдпोрдХि рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рд╢्рд░ेрд╖्рда рдХोрдЯी рдХा рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╕рдо्рдордд рд╣ै ।рдЗрд╕рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा , рд╡िрдзि рдпा рддрдХрдиीрдХ рдХा рдкाрд▓рди рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдкрд░рдоाрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै । рдиाрд░िрдпрд▓ рдХा рдЕрдзिрдХाрдзिрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдкुрдЬा рдЕрд░्рдЪрдиा рдоे рд╣ोрддा рд╣ै।рдиाрд░िрдпрд▓ рд░рдЦрдиे рдХी рд╡िрдзि рд╕ुрд╡िрдзा рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ोрдЧрдИ॥ рдоेрд░े рдЬ्рдЮाрди  рдоे рдХрд▓рд╢ рдоे рдЙрд▓्рдЯा рд╕ीрдзा рдиाрд░िрдпрд▓ рдлрд╕ाрдХрд░ рд░рдЦрдиे рдХी рд╡िрдзि рдХा рдк्рд░рдоाрдг рдЕрдм рддрдХ рдирд╣ीं рдЖрдпा | рдпрджि рдХोрдИ рд╕ुрд╡िрдЬ्рдЮ рдЬाрдирдХाрд░ी рд░рдЦрддे рд╣ो рддो рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै । рдиाрд░िрдпрд▓ рдХो рдоोрдЯा рднाрдЧ рдкूрдЬा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХी рдУрд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдХрд▓рд╢ рдкрд░ рдиाрд░िрдпрд▓ рд░рдЦрдиे рдХी рдк्рд░рдоाрдгिрдХ рд╡िрдзि рдХ्рдпा рд╣ै ? рдЕрдзोрдоुрдЦрдо рд╢рдд्рд░ु рд╡िрд╡рд░्рдзрдиाрдП , рдЙрд░्рдз्рд╡рд╕्рдп рд╡рдХ्рдд्рд░ं рдмрд╣ुрд░ोрдЧ рд╡ृрдж्рдз्рдпै рдк्рд░ाрдЪी рдоुрдЦं рд╡िрдд्рдд्рдиाрд╢्рдиाрдп , рддрд╕्рдоाрдЪ्рдЫुрднрдо рд╕рдо्рдоुрдЦ рдиाрд░िрдХेрд▓рдо рдЕрдзोрдоुрдЦрдо рд╢рдд्рд░ु рд╡िрд╡рд░्рдзрдиाрдП рдХрд▓рд╢ рдкрд░ - рдиाрд░िрдпрд▓ рдХा рдмрдб़ा рд╣िрд╕्рд╕ा рдиीрдЪे рдоुрдЦ рдХрд░ рд░рдЦा рдЬाрдП ( рдкрддрд▓ा рд╣िрд╕्рд╕ा рдкूрдЫ рд╡ाрд▓ा рдХрд▓рд╢ рдХे рдЙрдкрд░ी рднाрдЧ рдкрд░ рд░рдЦा рдЬाрдП ) рддो рдЙрд╕े рд╢рдд्рд░ुрдУं рдХी рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрддी рд╣ै * ( рдХाрд░्рдп рд╕рдлрд▓рддा рдоें рдмाрдзाрдПं рдЖрддी рд╣ै рд╕ंрдШрд░्рд╖ , рдЕрдкрдпрд╢ , рдЪिंрддा , рд╣ाрдиि , рд╕рд╣рдЬ рд╣ैрд╢рдд्рд░ु рдпा рд╡िрд░ोрдзी рддрди , рдорди рдзрди рд╕рд░्рд╡ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдШाрддрдХ рд╣ोрддे рд╣ै ) рдЙрд░्рдз्рд╡рд╕्рдп рд╡рдХ्рдд्рд░ं рдмрд╣ुрд░ोрдЧ рд╡ृрдж्рдз्рдпै рдХрд▓рд╢ ...